‘Vitamine K-tekort, gevaarlijker dan je denkt. Ongeveer 40% van alle Nederlanders heeft een vitamine K-tekort. Velen zijn zich daar niet van bewust. Echter, door een vitamine K-tekort kan het risico op hart- en vaatziekten aanzienlijk oplopen. De reden is dat bloedvaten hun elasticiteit hierdoor verliezen.’
Met deze tekst begint een artikel over het nut van vitamine K op de website huisarts.nl (augustus 2018). Vitamine K staat dus duidelijk in de belangstelling, ook in het reguliere veld.
Wat is het?
Vitamine K dankt zijn naam aan de Deense onderzoeker Henrik Dam. In 1929 voerde deze wetenschapper een onderzoek uit naar de cholesterolsynthese bij kippen en hij kwam tot de ontdekking dat deze dieren na een cholesterolvrij dieet van ongeveer drie weken onderhuidse bloedingen kregen. Hij concludeerde na verder onderzoek dat dit kwam door een gebrek aan een voedingsstof die voor de bloedstolling zorgde en die hij coagulatievitamine noemde. In het Deens Koagulations Vitamin dat tot vitamine K werd afgekort.
Vitamine K is een vetoplosbare vitamine met twee biologisch actieve vormen: vitamine K1 (fytomenadion, fylloquinon, fytonadion) en vitamine K2 (menaquinon), bestaande uit een groep van 14 isomeren (MK-1-MK-14) die zich van elkaar onderscheiden door de lengte van de zijketens. Vitamine K3 is een synthetische (provitamine) vorm die niet gebruikt mag worden in voedingssupplementen in Nederland.
Wat doet het?
Decennialang is gedacht dat vitamine K uitsluitend een rol vervulde bij het activeren van de stollingsfactoren in de lever en bij de botopbouw. Maar deze vitamine blijkt tevens een onmisbare voedingsstof voor het werkzaam maken van bepaalde enzymen, ook buiten de lever. Met name vitamine K2 speelt een belangrijke rol in de extrahepatische weefsels, waarbij de onderzoeken zich vooral hebben gericht op MK-4 en MK-7.
In Europa is de dagelijkse referentie inname voor volwassenen vastgesteld op 75 mcg. Baby’s krijgen direct na de geboorte vitamine K (1.000 mcg K1) om (hersen)bloedingen te voorkomen. Ze kunnen de vitamine zelf nog niet aanmaken (pas vanaf ongeveer 3 maanden) en krijgen ook via de moeder geen voorraad mee. Ouders wordt geadviseerd om hun baby, als deze borstvoeding krijgt, tot 3 maanden dagelijks 150 mcg K1 te geven om vitamine K-deficiëntie te voorkomen.
Onderzoek uit 2016 van het Nederlandse instituut VitaK (verbonden aan de Universiteit van Maastricht) heeft aangetoond dat ongeveer 40% van alle Nederlanders een vitamine K-tekort heeft. De gemiddelde inname is meestal wel voldoende voor de hemostase (bloedstolling) maar bij lange na niet optimaal voor alle andere functies.
Waar zit het in?
De vitamine K die wij binnenkrijgen via ons westers voedingspatroon bestaat voor 90% uit vitamine K1 en slechts voor 10% uit vitamine K2. Vitamine K1 wordt geproduceerd door planten en algen, dus met name groene bladgroenten zijn leveranciers van vitamine K1. Vitamine K2 wordt geproduceerd door een verscheidenheid aan bacteriën en zit in beperkte mate in vlees, zuivel en eieren. Het Japanse voedingsmiddel natto (gefermenteerd sojaproduct) is zeer rijk aan vitamine K2 in de vorm van MK-7. Ook de bacteriën in onze eigen darmflora kunnen vitamine K2 aanmaken en het lichaam is in staat vitamine K1 om te zetten in vitamine K2.
Een tekort aan vitamine K
Wie te kampen heeft met een vitamine K-deficiëntie zal snel blauw plekken krijgen, een opgelopen wondje zal lang nabloeden of er ontstaan spontaan bloedingen (bloedneus, bloedend tandvlees of bloed in de urine/ontlasting). Dit zijn de zichtbare ‘symptomen’, de onzichtbare manifesteren zich vaak pas later.
Een vitamine K-tekort kan verschillende oorzaken hebben:
- eenzijdige voeding
- alcoholisme
- medicijngebruik
- chronische leverziekte
- chronische maagdarmziekten
- cystische fibrose
- darmoperatie
Bij een vermoeden van een tekort is het belangrijk een arts te raadplegen.
Contra-indicaties
Personen die antistollingsmiddelen slikken (coumarinederivaten of anticoagulantia, ook wel bloedverdunners genoemd) dienen voedingssupplementen met een hoge dosis vitamine K (meer dan 100 mcg) uitsluitend in te nemen onder supervisie van een medicus. Deze antistollingsmiddelen zijn vitamine K-antagonisten die verhinderen dat vitamine K in de lever wordt gebruikt om een aantal enzymen en eiwitten te activeren die nodig zijn voor de bloedstolling.
Vitamine K2 ook goed voor hart en bloedvaten
Gezonde voeding, voldoende bewegen en niet roken zijn belangrijke pijlers om je hart en bloedvaten gezond te houden. Recent onderzoek laat zien dat ook vitamine K2 (niet K1) mogelijk een positieve rol speelt bij de preventie van hart- en vaatziekten.
Aan de universiteit van Maastricht wordt al meer dan 30 jaar onderzoek gedaan naar vitamine K. Het team van prof. Cees Vermeer en dr. Leon Schurgers wordt beschouwd als een belangrijke autoriteit op dit terrein. Uit hun onderzoek blijkt dat een te laag vitamine K2-gehalte in het lichaam een negatief effect heeft op de conditie van de bloedvaten. Menaquinonen dragen bij aan een grotere elasticiteit van de vaten en spelen een rol bij het afremmen van aderverkalking.
Een specifieke studie (2015) van Vermeer bij postmenopauzale, gezonde vrouwen leverde een soortgelijke uitkomst op. De groep die gedurende 3 jaar dagelijks 180 mcg vitamine K2 suppleerde, vertoonde minder tekenen van (leeftijdsgerelateerde) vaatstijfheid dan de placebogroep.
De eerdergenoemde studie uit 2016 van VitaK en het Wageningse Top Institute Food and Nutrition toont aan dat 50% van de ouderen met een hart- en vaataandoening kampt met een tekort aan vitamine K. Ook is er een sterk verband tussen cardiovasculaire mortaliteit en vitamine K2-deficiëntie.
Vitamine K doet nog meer
Vitamine K is voor onze algehele gezondheid een essentiële voedingsstof gebleken, en zeker niet alleen voor de bloedstolling en/of sterke botten. Ook deze lichaamsweefsels, organen en orgaansystemen zijn vitamine K-afhankelijk:
- tandbeen
- spierweefsel
- immuunsysteem
- longen
- milt
- lever
- bijnieren
- testes
- bloed
- huid
- netvlies
- slijmvliezen
De stijgende levensverwachting in de westerse wereld brengt ook een toename van leeftijdsgerelateerde aandoeningen, zoals osteoporose en hart- en vaatziekten, met zich mee. Een langdurige vitamine K-insufficiëntie kan een risicofactor zijn bij het ontstaan van tal van dergelijke en andere degeneratieve ziektebeelden. Recente onderzoeken geven ons steeds meer nieuwe inzichten over de toepassingsmogelijkheden van de diverse biologisch actieve vormen van deze zeer veelzijdige vitamine.
Bron: Knapen MH et al.: Menaquinone-7 supplementation improves arterial stiffness in healthy postmenopausal women: double-blind randomised clinical trial; Thrombosis and Haemostasis 113(5):1135-1144, 2015.