Maca
Lepidium meyenii, ook wel bekend als maca of Peruaanse ginseng, is een vaste kruidachtige plant van de Brassicaceae-familie. Hij wordt op grote hoogte gekweekt in het Andesgebergte van zuidoost Peru. Dit is een van de meest onherbergzame gebieden op aarde, met intense zonneschijn door de grote hoogte, hevige wind en temperaturen rond het vriespunt. Binnen de Brassicaceae-familie heeft maca een van de hoogste vorsttoleranties.
Hoewel het een vaste plant is, wordt hij als een eenjarige gekweekt. Er zijn zeven tot negen maanden nodig om de te oogsten wortels te produceren. Daarbij onttrekt maca veel voedingsstoffen uit de bodem, zodat de plant het beste geteeld kan worden op maagdelijke gronden of gronden waar al jaren niets op is verbouwd. De wortel van de plant kent verschillende toepassingen en ziet eruit als een grote radijs die meestal gebroken wit tot geel van kleur is. Er komen ook wortels met andere kleuren voor, zoals rode maca of de minst voorkomende zwarte maca, die weer andere fytonutriënten bevatten maar tot dezelfde soort behoren.
Maca wordt vers gegeten door de inheemse bevolking en beschouwd als een waardevol voedingsmiddel omdat het de hoogste voedingswaarde heeft van alle gewassen die er worden verbouwd. De wortel kan geroosterd of gebakken worden en heeft een kruidig, boterzoet aroma.
Maca wordt al eeuwenlang in de Andes gebruikt als tonicum om de vruchtbaarheid te verbeteren, zowel bij mens als dier. Kort na de Spaanse verovering in Zuid-Amerika ontdekten de Spanjaarden dat hun vee zich slecht voortplantte in de hooglanden. De inheemse bevolking raadde aan om de dieren maca te voeren waarop de resultaten als opmerkelijk werden omschreven.
Tegenwoordig wordt maca binnen de Peruaanse kruidengeneeskunde omschreven als een immunostimulans vanwege de hoge nutriëntendichtheid en een stof die de hormoonbalans reguleert en regenereert bij voortplantings- en seksuele stoornissen en menstruatiestoornissen. Maar ook als adaptogeen voor het zenuwstelsel, ter verbetering van geheugen, concentratie, alertheid, mentale kracht en stressbestendigheid.
De maca-soort Lepidium meyenii werd in 1843 voor het eerst beschreven door Gerhard Walpers. De plant raakte echter in de vergetelheid door de import van rijst, ingeblikt voedsel, deegwaren en suiker en werd steeds minder verbouwd. In 1961 werd maca herontdekt door de biologe Gloria Chacón. Maca is rijk aan suikers, zetmeel en eiwitten, voornamelijk in de vorm van polypeptiden en aminozuren, waaronder aanzienlijke hoeveelheden arginine, serine, histidine, asparaginezuur, glutaminezuur, glycine, fenylalanine, tyrosine, valine en threonine. Verder bevat het calcium, magnesium, kalium, jodium, ijzer, linolzuur, palmitinezuur, oliezuur, sterolen, alkaloïden, tanninen, saponinen en vitaminen, waaronder B-vitaminen, vitamine C en E.
Gezondheidseffecten
Energie en uithoudingsvermogen
Maca staat al jaren in de belangstelling wegens zijn vermoede gunstige invloed op (atletische) prestaties, uithoudingsvermogen, vruchtbaarheid en libido, verbetering van het geheugen en concentratieniveau en de effecten op het hormonale systeem. Een oude tekst uit de dertiende eeuw vermeldt al dat Inca-krijgers maca consumeerden voordat ze de strijd aangingen om hun energie te verhogen, maar dat het voor hen verboden was om maca te nuttigen na de verovering van een stad, om vrouwen te beschermen tegen de daaruit voortvloeiende toename van seksueel verlangen.
Er zijn de laatste jaren meer studies gedaan naar de eigenschappen van de maca-wortel wegens zijn populariteit en toenemende vraag vanuit de markt. Bij deze studies zijn echter vooral gestandaardiseerde of geconcentreerde extracten gebruikt van producenten die financieel bijdroegen aan deze onderzoeken. De biologische activiteit en werkzaamheid dienen daarom nog door onafhankelijk onderzoek te worden beoordeeld. Er zijn echter wel dierstudies beschikbaar en enkele klinische studies met kleine controlegroepen. Daaruit komt naar voren dat maca geen invloed heeft op de mannelijke testosteronwaarden maar wel de spermatogenese verhoogt. Door inwerking op de testes worden er meer zaadcellen geproduceerd, meer celdelingen en meer beweeglijkheid. Dit effect kan waarschijnlijk worden toegeschreven aan het hoge gehalte aan aminozuren in maca.
Menopauze
Er is een kleine klinische gerandomiseerde, dubbelblinde, placebogecontroleerde studie met 14 postmenopauzale vrouwen gedaan naar de oestrogene en androgene activiteit van maca en het effect ervan op het hormonale profiel en de symptomen bij postmenopauzale vrouwen.
De vrouwen kregen een hoge dosis maca-poeder (3,5 gram per dag), gedurende 6 weken en vervolgens een placebo gedurende 6 weken. Bij aanvang, in week 6 en in week 12 werden bloedmonsters verzameld voor de meting van oestradiol, follikelstimulerend hormoon, luteïniserend hormoon en geslachtshormoonbindend globuline. Daarnaast vulden de vrouwen de Greene Climacteric Scale in om de ernst van de symptomen van de menopauze te beoordelen. Ook werden waterige en methanol-extracten van maca getest op androgene en oestrogene activiteit ter controle. Hierbij werd geen fysiologisch significante activiteit waargenomen.
Uit de onderzoeksresultaten bleek dat maca geen invloed had op de serumconcentraties van oestradiol, follikelstimulerend hormoon, luteïniserend hormoon en geslachtshormoonbindend globuline. De Greene Climacteric Scale liet daarentegen een significante vermindering van scores op het gebied van psychologische symptomen, inclusief de subschalen voor angst en depressie en seksuele disfunctie, zien na de consumptie van maca in vergelijking met zowel baseline als placebo.
Hieruit kan de voorlopige conclusie worden getrokken dat maca psychologische symptomen, waaronder angst en depressie, vermindert en de mate van seksuele disfunctie bij postmenopauzale vrouwen verlaagt, onafhankelijk van oestrogene en androgene activiteit. Welk werkingsmechanisme van maca hieraan wél ten grondslag ligt moet nog verder worden onderzocht.
Bijwerkingen en interacties
Maca (Lepidium meyenii Walp.) extract is waarschijnlijk veilig in doses van 1500-3000 mg per dag bij volwassenen in verdeelde doseringen gedurende 6-16 weken. Over het gebruik bij kinderen, zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven is onvoldoende informatie beschikbaar en gebruik wordt daarom ontraden.
Bronnen
- Lepidium peruvianum Chacon (maca) 350-351, Geert Verhelst: Groot handboek geneeskrachtige planten. 306-308. 4e druk, april 2010. ISBN 9789080778467.
- Maca Natural Medicines database. Geraadpleegd april/mei 2024.
- Maca- Lepidium meyenii Database file in the Tropical Plant Database for herbal remedies (rain-tree.com) website geraadpleegd mei 2024.
- Myeong Soo Lee et al.: The use of maca (Lepidium meyenii) to improve semen quality: A systematic review. Review article| volume 92, P64-69, October 2016 Published: July 20, 2016DOI:https://doi.org/10.1016/j.maturitas.2016.07.013.
- Brooks NA et al.: Beneficial effects of Lepidium meyenii(Maca) on psychological symptoms and measures of sexual dysfunction in postmenopausal women are not related to estrogen or androgen content. 2008;15:1157–1162. doi: 10.1097/gme.0b013e3181732953.
(SvZ)