Propolis
Naast honing maken bijen een aantal andere unieke producten. Eén van deze producten is propolis, ook wel bijenlijm genoemd. Bijen verzamelen hiervoor plakkerige bestanddelen die worden uitgescheiden door verschillende onderdelen van planten en bomen (denk aan sap en hars) [1]. Zelf gebruiken ze het voor de reparatie en bescherming van de bijenkorf [2]. Door de mens wordt propolis al eeuwenlang gebruikt in verschillende systemen van traditionele geneeskunde. Zo is het gebruik van propolis terug te vinden in Ayurveda, traditionele Egyptische, Romeinse en Griekse geneeskunde [3]. Een grote verscheidenheid aan stoffen is ontdekt in propolis, waaronder fenolzuren, flavonoïden, esters, diterpenen, sesquiterpenen, lignanen, aromatische aldehyden, alcoholen, aminozuren, vetzuren, vitaminen en mineralen [2]. Onderliggende verhoudingen van deze stoffen wisselen van korf tot korf en worden beïnvloed door de locatie en het seizoen [4].
Klinische studies
Vaak wordt het gebruik van propolis in verband gebracht met het bevorderen van de weerstand. Dit effect is echter nog maar weinig onderzocht in klinische studies. Bij kinderen van 1-5 jaar oud verminderde een supplement met zowel propolis als zink de incidentie van acute otitis media (middenoorontsteking). Suppletie werd gedurende drie maanden gegeven. In deze periode kregen in de groep die het supplement ontving 31 van de 61 (50,8%) kinderen otitis media. Dit terwijl in de controlegroep die geen suppletie ontving 43 van de 61 (70,5%) kinderen otitis media kreeg [5]. Omdat het hier om een combinatieproduct ging, is echter niet met zekerheid vast te stellen wat de bijdrage van het propolisextract aan dit effect is geweest.
Daarnaast speelt propolis mogelijk een ondersteunende rol bij het herstel na een (virus)infectie. Zo is het effect van propolis bij patiënten met COVID-19 onderzocht in een klinische studie. Gehospitaliseerde patiënten werd ofwel een dosis van 400 mg propolis (40 patiënten) ofwel 800 mg propolis (42 patiënten) per dag gegeven. Beide groepen verbleven minder lang in het ziekenhuis –respectievelijk 7 en 6 dagen bij lage en hoge dosis– in vergelijking met de controlegroep (42 patiënten) die gemiddeld 12 dagen in het ziekenhuis moest blijven. Daarnaast werd in vergelijking met de controlegroep minder vaak nierschade aangetroffen bij de patiënten die 800 mg propolis per dag ontvingen [6].
Voor deze beide studies geldt echter wel dat het aantal deelnemers relatief klein is. Meerdere en grotere studies zijn gewenst om een duidelijker beeld te krijgen van de aard en de mate van de effecten van propolis.
Preklinische studies
Een verklaring voor de mogelijke effecten van propolis op de weerstand wordt gezocht in antibacteriële en antivirale eigenschappen. Daarbij komt mogelijk een direct effect op het immuunsysteem. Deze mechanismes zijn onderzocht in een aantal preklinische studies.
Antibacterieel
Het antibacteriële effect van propolis is misschien wel de bekendste eigenschap ervan. In verschillende studies hebben onderzoekers aanwijzingen gevonden voor een antibacteriële werking van propolis tegen verschillende bacteriestammen. Hieronder vallen Bifidobacterium infantis, Enterococcus faecalis, Escherichia coli, Helicobacter pylori, Listeria monocytogene, Neisseria gonorrhoeae, P. larvae, Staphylococcus aureaus, Staphylococcus epidermides, Streptococcus pyogenes en Vancomycine-resistente Enterococcus faecium [4]. Voor dit effect zijn verschillende onderliggende mechanismes gesuggereerd. Zo verhoogden de flavonoïden in propolisextract de permeabiliteit van het celmembraan van bacteriën [7]. Daarnaast remden ze de nucleïnezuursynthese en het energiemetabolisme in bacteriën en zowel de binding als de vorming van een biofilm [8].
Antiviraal
Naast antibacteriële effecten zijn er ook enkele studies waar de onderzoekers aanwijzingen voor een antiviraal effect van (bestanddelen van) propolis hebben gevonden. Deze onderzoeken richtten zich voornamelijk op de stof cafeïnezuur fenethyl ester. Deze stof blokkeerde de activatie van NF-κB [9] en remde HIV-1 integrase. Dit laatste enzym wordt geproduceerd door retrovirussen en is nodig voor de integratie van viraal genetisch materiaal in de cellen van de gastheer. Daarnaast remde in een in vitro onderzoek cafeïnezuur fenethyl ester de replicatie van hepatitis C, wat een verdere indicatie geeft voor het antivirale effect van propolis [7].
Immuunsysteem
Tot slot heeft propolis mogelijk ook een effect op het immuunsysteem. Hiervoor zijn aanwijzingen te vinden in in vitro en in vivo studies. Aan de ene kant zijn er studies gedaan waarin aanwijzingen voor een anti-inflammatoir effect zijn gevonden. Zo verminderde dagelijkse inname van propolis bij DBA/1J muizen de afgifte van de pro-inflammatoire cytokines IL-17, IFN-γ en IL-4 [10]. Bij ratten verminderde 50 mg/kg lichaamsgewicht arachidezuur, geïsoleerd uit propolis, daarnaast oedeem in de poot veroorzaakt door carageen met 62,5% en oedeem in het oor veroorzaakt door xyleen met 54,5% [11].
Aan de andere kant zijn er aanwijzingen dat propolis het onschadelijk maken van pathogenen stimuleert. Zo is in een in vitro studie gevonden dat bioflavonoïden uit propolis, verpakt in liposomen (kleine vetbolletjes), fagocytose door macrofagen stimuleerden na subcutane toediening. Daarnaast verhoogden ze de afgifte van IL-1β, IL-6 en IFN-γ, drie pro-inflammatoire cytokines die de immuunrespons versterken [12]. Ook zorgde orale suppletie met propolis (met 83,3, 157,4 of 352,9 mg/kg lichaamsgewicht) gedurende vier weken voor een versterkte fagocytose door peritoneale macrofagen bij oudere muizen. Propolis verhoogde hier ook de aanmaak van antilichamen in reactie op lichaamsvreemde stoffen [13]. In andere studies verhoogde propolis ook het aantal antilichamen dat wordt aangemaakt in reactie op een vaccin in verschillende klinische studies [14, 15]. Dit zou betekenen dat propolis zowel de specifieke als de niet-specifieke immuniteit kan beïnvloeden [13].
Tot slot
Het traditionele gebruik van propolis heeft een rijke geschiedenis in verschillende delen van de wereld. Wetenschappelijk onderzoek naar het effect van propolis is echter beperkt. Preklinische studies lijken aan te geven dat een combinatie van antibacteriële, antivirale en immuun modulerende effecten kunnen bijdragen aan een effect op de weerstand. Er zijn echter nog te weinig klinische studies gedaan die deze effecten bij de mens bevestigen. Meer (klinisch) onderzoek is nodig voor een goed onderbouwde, eenduidige conclusie over het effect van propolis.
(LV)
Referenties
1. Al-Hariri, M., Immune’s-boosting agent: Immunomodulation potentials of propolis. J Family Community Med, 2019. 26(1): p. 57-60.
2. Batista, L.L., et al., Comparative study of topical green and red propolis in the repair of wounds induced in rats. Rev Col Bras Cir, 2012. 39(6): p. 515-20.
3. Mohd, K., et al., Propolis: Traditional uses, Phytochemical Composition and Pharmacological Properties. International Journal of Engineering and Technology, 2018. 7: p. 78-82.
4. Braakhuis, A., Evidence on the Health Benefits of Supplemental Propolis. Nutrients, 2019. 11(11).
5. Marchisio, P., et al., Effectiveness of a propolis and zinc solution in preventing acute otitis media in children with a history of recurrent acute otitis media. Int J Immunopathol Pharmacol, 2010. 23(2): p. 567-75.
6. Silveira, M.A.D., et al., Efficacy of Brazilian green propolis (EPP-AF®) as an adjunct treatment for hospitalized COVID-19 patients: A randomized, controlled clinical trial. Biomed Pharmacother, 2021. 138: p. 111526.
7. Cornara, L., et al., Therapeutic Properties of Bioactive Compounds from Different Honeybee Products. Front Pharmacol, 2017. 8: p. 412.
8. Freires, I.A., S.M. de Alencar, and P.L. Rosalen, A pharmacological perspective on the use of Brazilian Red Propolis and its isolated compounds against human diseases. Eur J Med Chem, 2016. 110: p. 267-79.
9. Chen, Y.J., et al., Caffeic acid phenethyl ester, an antioxidant from propolis, protects peripheral blood mononuclear cells of competitive cyclists against hyperthermal stress. J Food Sci, 2009. 74(6): p. H162-7.
10. Tanaka, M., et al., Suppression of interleukin 17 production by Brazilian propolis in mice with collagen-induced arthritis. Inflammopharmacology, 2012. 20(1): p. 19-26.
11. Sokeng, S.D., et al., Anti-Inflammatory and Analgesic Effect of Arachic Acid Ethyl Ester Isolated from Propolis. Biomed Res Int, 2020. 2020: p. 8797284.
12. Tao, Y., et al., The immunological enhancement activity of propolis flavonoids liposome in vitro and in vivo. Evid Based Complement Alternat Med, 2014. 2014: p. 483513.
13. Gao, W., et al., Brazilian green propolis improves immune function in aged mice. J Clin Biochem Nutr, 2014. 55(1): p. 7-10.
14. Fischer, G., et al., Immunomodulation produced by a green propolis extract on humoral and cellular responses of mice immunized with SuHV-1. Vaccine, 2007. 25(7): p. 1250-6.
15. Sena-Lopes, Â., et al., Chemical composition, immunostimulatory, cytotoxic and antiparasitic activities of the essential oil from Brazilian red propolis. PLoS One, 2018. 13(2): p. e0191797.