Het sprookje van de eeuwige jeugd
Een hele tijd geleden, toen ik zelf nog de leeftijd had dat ik iedereen boven de 30 stokoud vond, heb ik een film gezien die ging over een groep ‘heel oude mensen’ die als het ware steeds jonger werden na een duik in een zwembad waarin mysterieuze stenen lagen (Cocoon). Ze werden vitaler en energieker, ziektes verdwenen, ze konden weer alles zien zonder bril: kortom, het leek een wel een droom. Helaas spatte de droom aan het eind van de film wel uiteen, maar van menigeen droomt ook vandaag de dag nog van ‘de eeuwige jeugd’. Waarom eigenlijk? Veroudering is op zichzelf geen ziekte, maar een natuurlijk proces.
Waarom willen we eigenlijk zo graag oud worden?
Misschien heeft het te maken met het gevoel dat je niet meer meetelt, dat je als je oud bent alleen maar een ‘zorg’ wordt voor je omgeving. Anderzijds is het besef dat ons leven maar tijdelijk is en eindigt met de dood voor velen een beangstigend idee. Het is nu eenmaal een gegeven dat niemand precies kan vertellen wat er na de dood gebeurt. Vele religies spelen hierop in met voorstellingen van ‘het leven na de dood’. Dus we gaan voor zo lang mogelijk leven maar dan liefst wel met de looks en de vitaliteit van een dertigjarige. Hele industrieën draaien op dit najagen van de eeuwige jeugd.
Genetische en epigenetische factoren die van invloed zijn op onze levensduur
Mensen worden de laatste decennia gemiddeld steeds ouder, maar de biologische maximumleeftijd lijkt bij 115 à 120 jaar te liggen en die wordt slechts door een enkeling bereikt. Het probleem is namelijk dat we tegenwoordig vroegtijdig verouderen, terwijl dat eigenlijk niet nodig zou zijn.
De precieze factoren die onze levensduur bepalen zijn niet bekend. Wel weten we dat de telomeren hierbij een belangrijke rol spelen. Een telomeer (in het Grieks ‘eindstuk’) is een stukje DNA aan het eind van een chromosoom, dat bij elke celdeling een klein stukje korter wordt naarmate de leeftijd vordert. De snelheid waarmee dit gebeurt verschilt per individu en is mede afhankelijk van de biologische of oxidatieve stress die een persoon gedurende zijn leven ondervindt.
Telomeren worden bij elke celdeling een klein stukje korter naarmate de leeftijd vordert.
De vorming van vrije radicalen in ons lichaam is een natuurlijk en onvermijdelijk gevolg van onze zuurstofafhankelijke stofwisseling. Antioxidanten zijn ons verdedigingssysteem om deze vrije radicalen onder controle te houden. Maar als de productie van vrije radicalen te groot is in verhouding tot de aanwezige antioxidanten leidt dit tot oxidatieve stress, met dus onder andere vroegtijdige biologische veroudering als gevolg. Een ongezonde leefstijl (denk aan geen volwaardige voeding, weinig bewegen, obesitas, roken, stress) is hierbij een belangrijke factor. Hoe gezonder je bent, hoe langer je telomeren zijn en dus hoe langer je kunt blijven leven.
Leidse onderzoekers deden onlangs een verrassende ontdekking. Al 15 jaar bestuderen zij extreem oude Nederlanders en hun familieleden. En wat blijkt: de families die het oudst worden, hebben vaak een stokoude moeder. Als een moeder ook nog broers en zussen heeft die ouder dan 90 zijn, worden de kansen op een langer leven nog weer aanzienlijk groter.
De vermoedelijke verklaring van dit fenomeen is dat alleen moeders het zogeheten mitochondriale DNA, waarin de aanleg voor een lang leven vastligt, kunnen doorgeven. Maar een andere verklaring is dat een lang levende moeder dankzij haar genen een gezonder lichaam heeft en daardoor ook gezondere en grotere nakomelingen krijgt.
Kom je uit een familie van ‘langlevers’ dan heb je ook vaak als bijkomstig voordeel een betere stofwisseling, reageer je goed op infecties en heb je minder vaak diabetes en hart- en vaatziekten.
Levenselixers uit moderne laboratoria
Gewone stervelingen hoeven niet bij de pakken neer te gaan zitten: momenteel wordt veel onderzoek gedaan naar allerlei stofjes die de veroudering afremmen of zelfs een beetje terugdraaien.
Nicotinamide mononucleotide (NMN) is een derivaat van niacine (vitamine B3) en kan onder invloed van bepaalde enzymen NADH genereren, dat een positieve invloed uitoefent op verouderingsprocessen. Jammer genoeg tot nu toe alleen nog bestudeerd in dieproeven want geldgebrek zorgt over de hele linie voor flinke vertraging in het onderzoek naar middelen die veroudering tegen kunnen gaan.
Rapamycine dankt zijn naam aan het Paaseiland (Rapa Nui), waar het werd ontdekt in een bacterie die daar voorkomt. Dit medicijn is binnengehaald als antibioticum en wordt al jaren klinisch toegepast bij de behandeling van kanker en bij transplantatiepatiënten, omdat het de afweer remt en daarmee de afstoting van donororganen. In dierstudies heeft men nu ontdekt dat het ook levensverlengende eigenschappen heeft. Een kuurtje van een half jaar zo rond het 65e levensjaar en je hebt weer de vitaliteit van een dertiger, althans aan de binnenkant. Het lijkt haast te mooi om waar te zijn en helaas krijg je bij dit middel wel te kampen met forse bijwerkingen.
Ook metformine, het bekende diabetesmedicijn, heeft de eigenschappen van een verjongingsmiddel. ‘Rapamycine en metformine hebben één overeenkomst: ze zorgen ervoor dat bepaalde cellen in de onderhoudsmodus worden gezet’, aldus Cor Calkhoven, die werkzaam is bij onderzoeksinstituut voor verouderingsbiologie ERIBA (European Research Institute for the Biology of Ageing) in Groningen.
‘Beide stoffen haken aan op een enzym, genaamd mTOR, een belangrijke sensor van voedingsstoffen in de cel. Verstoor mTOR, de cel bespeurt voedseltekort en zet de spaarstand aan. De aanmaak van nieuwe eiwitten vertraagt, het opruimen van de rommel versnelt. Een grote schoonmaak dus eigenlijk, vergelijkbaar met het opschonen van de pc om hem sneller te maken. Je draait de klok in die cellen een beetje terug’.
Goed nieuws is dat hetzelfde effect ook kan worden bereikt met regelmatig vasten: goed voor je brein en je lijf en het vertraagt het verouderingsproces aanzienlijk. Een goedkoop alternatief, zonder bijwerkingen, waar wel doorzettingsvermogen voor nodig is.
Mysterieuze sleutel
Er zijn 5 plaatsen op de wereld, zogenoemde blauwe zones, waar de inwoners langer en gezonder leven dan elders. Gemiddeld worden ze zelfs tussen de 90 en 100 jaar oud, in goede gezondheid, zonder medicijnen of ouderdomskwalen. Wie zo lang mogelijk van het leven wil genieten zou dan (wel al op jeugdige leeftijd) moeten verhuizen naar het Italiaanse eiland Sardinië, het Japanse eiland Okinawa, Loma Linda in Californië, Nicoya, een schiereiland van Costa Rica of Ikaria, een afgelegen Grieks eiland. Bent u nieuwsgierig naar de mysterieuze sleutel van hun geheim? Onderstaande piramide onthult u alles.
`Is dit het nou?‘, denk u misschien? Inderdaad, voor velen van ons zijn de genoemde leefstijlelementen vanzelfsprekend en bekend; althans in theorie. Gelukkig hoeven we toch niet massaal te verhuizen naar speciale plekken op de wereld om vitaal en lang(er) te leven. Bovenstaande piramide is namelijk samengesteld aan de hand van vraaggesprekken die Albert Sonneveld, schrijver van het boek ‘De Levenscode’, voerde met een grote groep vitale tachtigplussers in Nederland om te achterhalen wat de overeenkomsten waren in hun leefstijl.
Voor altijd jong?
Hoewel we niet onsterfelijk zijn en eeuwige jeugd alleen in onze dromen bestaat, hoeft gezond en vitaal oud(er) worden zeker geen sprookje te zijn. Onze levensduur wordt grotendeels bepaald door genetische en epigenetische factoren, maar met bepaalde chemische stofjes en natuurlijk onze leefstijl kunnen we vroegtijdige verouderingsprocessen wel degelijk een beetje afremmen.
Maar misschien belangrijker dan het nastreven van eeuwige jeugd is het kunnen terugkijken op een zinvol en gelukkig leven in zo goed mogelijke gezondheid.
(HH)