Medicinale paddenstoelen

Paddenstoelen zijn lid van de familie van schimmels of zwammen. Naast meercellige organismen, zoals paddenstoelen, maken ook eencellige organismen, zoals gisten, deel uit van de zwammen. Naar schatting komen op aarde wel 5,1 miljoen schimmelsoorten voor, waarvan er pas ongeveer 120.000 zijn beschreven. Hiervan zijn 15.000 macrofungi met een bovengronds vruchtlichaam in de vorm van een paddenstoel of een zwam. Dit vruchtlichaam vormt echter maar een klein deel van de schimmel, het grootste deel bevindt zich onder de grond in de vorm van schimmeldraden of hyfen. Het netwerk van alle schimmeldraden wordt mycelium of zwamvlok genoemd en kan een enorme omvang hebben. Het grootste tot nu toe aangetroffen mycelium beslaat 880 hectare en is naar schatting 2400 jaar oud.
Van ongeveer 700 paddenstoelen is bekend dat zij een medicinale werking hebben. Mycotherapie, het toepassen van medicinale paddenstoelen, kent al een zeer lange geschiedenis en gaat terug tot de traditionele Chinese geneeskunde van zo’n 5000-7000 jaar geleden. Ook bij de oude Grieken en Romeinen werden paddenstoelen gebruikt als voeding én medicijn. De Griekse arts Hippocrates schreef reeds omstreeks 400 voor Christus paddenstoelen voor. In de Middeleeuwen hielden zich met name benedictijner monniken bezig met de heilzame werking van medicinale paddenstoelen.
Vanaf halverwege vorige eeuw ging de mycologie, het gedeelte van de biologie dat onderzoek doet naar paddenstoelen, schimmels of zwammen, zich intensiever bezighouden met wetenschappelijk onderzoek naar medicinale paddenstoelen. Aanvankelijk vonden dergelijke studies vooral in China en Japan plaats, maar vanaf de jaren 1980 groeide ook de interesse bij veel westerse wetenschappers, mogelijk mede als gevolg van de vele gunstige eigenschappen die hun Oost-Aziatische collega’s hadden beschreven.
Enkele van de bekendste medicinale paddenstoelen zijn Coriolus versicolor (Kawaratake, elfenbankje), Tremella fuciformis (Hakumokuji, snow fungus), Agaricus blazei (Himematsutake, amandelpaddenstoel), Cordyceps sinensis, Lentinula edodes (Shiitake), Ganoderma lucidum (Reishi) en Grifola frondosa (Maitake, eikhaas). Deze laatste drie worden hieronder uitgebreider beschreven.

Shiitake
De Japanse shiitake (Lentinula edodes) wordt door velen beschouwd als een van de lekkerste paddenstoelen ter wereld. De shiitake is dan ook een populair ingrediënt in de Chinese, Japanse, Vietnamese, Thaise en Koreaanse keuken. In Azië wordt de paddenstoel ook al eeuwen gewaardeerd vanwege zijn medicinale kwaliteiten en geprezen als remedie bij leverproblemen, slechte bloedcirculatie en uitputting. Al ten tijde van de Song-dynastie (960-1127) werd in China een begin gemaakt met het cultiveren van de xiang gu (de Chinese naam voor shiitake).
Werkzame stoffen zijn onder andere polysacchariden (bèta-1,3 D-glucanen, lentinan), alkaloïden (eritadenine), organische zuren (oxaalzuur), proteïnen (lentine), hexose en diverse vitaminen, mineralen en aminozuren.
Tegenwoordig wordt shiitake extract vooral ingezet als krachtige immuunversterker bij bacteriële en virusinfecties en bij de behandeling van tumoren of een te hoog cholesterolgehalte. Sinds eind jaren 1980 wordt in Japanse ziekenhuizen shiitake gebruikt bij darm-, maag- en rectumkanker. Het in shiitake aanwezige oxaalzuur is verantwoordelijk voor het antimicrobiële effect tegen Staphylococcus aureus en andere bacteriën. De bèta-1,3 D-glucaan lentinan stimuleert diverse afweermechanismen waardoor de weerstand tegen meerdere vormen van kanker toeneemt en de immuunfunctie van kankerpatiënten kan worden verbeterd. Zo activeert lentinan NK-cellen, cytotoxische macrofagen, T-helpercellen en T-cel differentiatie.
Bij borstkankerpatiënten die na een operatie aanvullende hormoontherapie ondergingen bleek suppletie met een shiitake extract de immuunfunctie en de kwaliteit van leven te verbeteren. Soortgelijke resultaten werden gezien bij borstkankerpatiënten die naast chemotherapie een shiitake extract kregen.
In meerdere dieronderzoeken is een gunstig effect van shiitake op totaalcholesterol en serumlipiden gevonden. In een recente studie met ratten zorgde suppletie met shiitake extract voor een verbetering van het darmmicrobioom, een geringe verlaging van het totaal- en LDL-cholesterol en een verhoging van het HDL-cholesterol.
In een onderzoek bij ratten met hypercholesterolemie zorgde suppletie van shiitake voor een significante verlaging van de oxidantstatus en verhoging van de celgemedieerde immuniteit. Tevens werd een significante afname van leverenzymen waargenomen, hetgeen duidt op een lever beschermende werking van shiitake.
Een voeding met een hoog vetgehalte zorgt onder meer voor hogere waarden van totaalcholesterol, triglyceriden en de enzymen alanine aminotransferase en aspartaat aminotransferase (indicatoren voor leverschade). Tevens neemt de lipide peroxidatie toe. Een maand lang shiitake (100 mg/kg/dag) als aanvulling op een vetrijke voeding zorgde bij ratten voor een daling van deze parameters tot waarden die vergelijkbaar waren met die van ratten op een normale voeding. Bovendien voorkwam shiitake de oxidatie van vetzuren.

Maitake
De maitake (Grifola frondosa; eikhaas) is een paddenstoel die van oorsprong in Japan en Noord-Amerika voorkomt. Voor veel Japanners is de maitake een lekkernij en de paddenstoel wordt dan ook in veel gerechten verwerkt.
In de Chinese en Japanse geneeskunde wordt maitake (Chinees: keisho) al vele eeuwen ingezet vanwege de immuunversterkende en cholesterolverlagende eigenschappen.
De belangrijkste actieve componenten zijn polysacchariden (o.a. bèta-1,3 en bèta-1,6 D-glucanen), heteroglycanen, sterollipiden en sterolglycosiden (ergosterol (provitamine D2), fungisterol). Daarnaast bevat maitake enkele mineralen (vanadium, kalium, calcium, magnesium) en aminozuren.
In-vitro zorgt een polysaccharide van maitake (D-fractie) voor een enorme vergroting van de antivirale werking van interferon alfa-2b tegen het hepatitis B-virus. D-fractie heeft tevens een immuunstimulerende en antineoplastische werking. In-vitro blijkt dit maitake-bestanddeel direct aan te grijpen op borstkankercellen via het aanpassen van verschillende celprocessen die betrokken zijn bij de ontwikkeling en de progressie van kanker. D-fractie vermindert de levensvatbaarheid, migratie en invasie van borstkankercellen en vergroot de cel-cel adhesie, hetgeen resulteert in een minder agressief gedrag van de cellen. Bij muizen met borstkanker vermindert D-fractie de tumorlast en het aantal longmetastasen.
Andere maitake-bestanddelen, waaronder ergosterol, beschikken over antioxidant eigenschappen (remming lipide peroxidatie) en werken ontstekingsremmend en pijnstillend (remming COX-2, IL-1β, TNF-α, iNOS). Een specifiek eiwit uit de paddenstoel (GFAHP) blijkt het human herpesvirus 1 (HSV-1) te remmen.
Bij niet-alcoholische leververvetting (NAFLD) is sprake van een abnormaal vetmetabolisme in de lever dat uiteindelijk tot niet-alcoholische leverontsteking (NASH), levercirrose en leverfibrose kan leiden. In-vitro laat een combinatie van maitake en Antredia salmoneus (Taiwanese medicinale paddenstoel) gunstige effecten bij NASH zien, zoals een toename van IL-10 en een afname van pro-inflammatoire cytokinen, vetstapeling en de productie van reactieve zuurstofverbindingen. Bij ratten met NASH als gevolg van een vetrijk voedingspatroon verbetert ook een extract van alleen maitake (500-1000 mg/kg/dag) diverse parameters van de ziekte. Door verbetering van het verstoorde vetmetabolisme en vermindering van oxidatieve stress en de productie van pro-inflammatoire cytokinen kan het voortschrijden van NASH worden voorkomen.
Bepaalde (eiwit)bestanddelen van zowel maitake als reishi kunnen een bloeddrukverlagend effect sorteren doordat ze het angiotensine-converterende enzym (ACE) remmen. ACE is verantwoordelijk voor de omzetting van het inactieve angiotensine I in het actieve angiotensine II. Angiotensine II stimuleert de resorptie van water en Na+-ionen en werkt bloeddrukverhogend.
Maitake verlaagt bij ratten en muizen de plasmawaarden van triglyceriden en totaalcholesterol. In ander dieronderzoek verhoogt maitake de glucosetolerantie en insulinegevoeligheid bij insulineresistentie en verlaagt de bloedsuikerspiegel, fructosamine en HbA1c (diabetesparameters) bij diabetes. Ook in humaan onderzoek blijkt maitake de bloedsuikerspiegel bij type II-diabetespatiënten te verlagen. De antidiabetische eigenschappen van maitake worden toegeschreven aan een wateroplosbare glycoproteïne (MSX) en mogelijk ook aan de aanwezige polysacchariden.
Tevens blijkt MSX bij PCOS-patiënten (polycysteus ovarium syndroom) de ovulatie op te kunnen wekken.

Reishi
De paddenstoel reishi (Ganoderma lucidum) staat al meer dan 2000 jaar bekend om zijn heilzame eigenschappen. Traditioneel werd de paddenstoel onder meer ingezet bij hepatitis, nierontsteking, slaapproblemen, artritis en maagzweren. Taoïstische monniken in China namen reishi (Chinees: ling zhi, letterlijk: paddenstoel van onsterfelijkheid) om kalmte en concentratie te bevorderen, beter te kunnen mediteren en gezond oud te worden. Ook bij Chinese keizers was de paddenstoel populair als middel om lang te blijven leven. In de Chinese geneeskunde is reishi een bekend en belangrijk tonicum vanwege het gunstige effect op alle organen en orgaansystemen. In de Japanse cultuur wordt reishi beschouwd als de belangrijkste van alle Japanse medicinale paddenstoelen. In meerdere onderzoeken is vastgesteld dat extracten van reishi een gunstig effect kunnen hebben op de bloeddruk en het bloedcholesterol en de bloedsuikerspiegel en de plaatjesaggregatie kunnen remmen.
De voornaamste werkzame bestanddelen zijn triterpenen (o.a. ganoderisch zuur), polysacchariden (o.a. bèta-1,3 en bèta-1,6 D-glucanen), fenolen, aminozuren, ergosterol en adenosine. De fenolen en andere reishi-bestanddelen blijken te beschikken over krachtige chelerende en antioxidant eigenschappen. Bij muizen remt reishi de lipide peroxidatie, vangt superoxide radicalen weg en beschermt zodoende het hart tegen schade als gevolg van alcohol. De verschillende bèta-glucanen en triterpenen zijn zeer sterke immuunmodulatoren en hebben een krachtige antitumorwerking. Zo stimuleren ze de macrofagen en het complementsysteem en kunnen ze de humorale immuniteit beïnvloeden. In-vitro onderdrukt reishi de proliferatie en migratie van borstkankercellen. Bij muizen remmen bèta-glucanen de groei van fibrosarcomen en voorkomen uitzaaiing naar de longen. Ze zorgen voor een verschuiving in de afweerreactie door een toename van CD4+– (T-cel) en CD8+ (killer T-cel)-cellen en een afname van CD19+ B-cellen. Het herstel van een juiste balans tussen cellulaire en humorale immuniteit is van groot belang voor het remmen van tumorgroei.
In een Cochrane-review wordt geconcludeerd dat reishi kan worden ingezet als aanvulling op de conventionele behandeling van kanker omdat deze paddenstoel de tumorrespons kan vergroten en het immuunsysteem kan stimuleren.
In een Indiaas onderzoek met 25 hiv-patiënten stabiliseerde reishi-suppletie de virusbelasting en zou zodoende het risico op de progressie van hiv naar aids kunnen verminderen.
In-vitro voorkomt reishi extract de vorming van biofilms van Candida albicans en Candida glabrata. Het mycelium extract blijkt over de grootste anticandida-activiteit te beschikken.
Zoals bekend zijn zeker niet alle paddenstoelen eetbaar of beschikken over heilzame eigenschappen. De groene knolamaniet (Amanita phalloides; death cap of death angel) is een van de giftigste paddenstoelen ter wereld en consumptie leidt tot acuut leverfalen en de dood. Uit dieronderzoek komt naar voren dat triterpenen uit reishi de schadelijke effecten van α-amanitine, de meest dodelijke mycotoxine uit de groene knolamaniet, even effectief kunnen beperken als silibinine (actief bestanddeel van silymarine, het eerst aangewezen middel tegen groene knolamaniet vergiftiging). De triterpenen herstellen de activiteit van catalase en superoxide dismutase, verlagen de toegenomen serumconcentraties alanine aminotransferase en aspartaat aminotransferase en verminderen het sterftecijfer met 20-40%.
Uit een recent onderzoek komt naar voren dat reishi extract ook een gunstig effect heeft op schadelijke effecten van loodbelasting. Reishi vermindert het loodgehalte in de lever (niet in de nieren) en herstelt verhoogde bloedwaarden van alanine aminotransferase, aspartaat aminotransferase en alkalische fosfatase en verlaagde waarden van superoxide dismutase.

In een recente in-vitro studie is een synergistisch immuunmodulerend effect in menselijke macrofagen vastgesteld van een combinatie van shiitake, reishi en maitake.

(WD)

Bronnen
Algemeen

  • Wikipedia (nl): Paddenstoel; geraadpleegd 5-2019.
  • Website mycotherapie.nl; geraadpleegd 5-2019.
  • Blackwell M: The fungi: 1, 2, 3 … 5.1 million species?; American Journal of Botany 98(3):426-438, 2011.
  • van Ineveld P: Medicinale paddenstoelen; Althera, Elspeet, 2017.
  • Barnard J: Oregon’s monster mushroom is world’s biggest living thing; The Independent, 6 augustus 2000.
  • van Ineveld P: Medicinale paddenstoelen; De Natuur Uw Arts 246, 2016.

Shiitake

  • Ganeshpurkar A, Rai G, Jain AP: Medicinal mushrooms: Towards a new horizon; Pharmacognosy Reviews 4(8):127-135, 2010.
  • website Mycotherapie.nl; geraadpleegd 04-2019.
  • Ng ML, Yap AT: Inhibition of human colon carcinoma development by lentinan from shiitake mushrooms (Lentinus edodes); Journal of Alternative and Complementary Medicine 8(5):581-589, 2002.
  • Suzuki N et al.: Efficacy of oral administration of Lentinula eododes mycelia extract for breast cancer patients undergoing postoperative hormone therapy; Asian Pacicfic Journal of Cancer Prevention 14(6):3469-3472, 2013.
  • Nagashima Y et al.: Lentinula edodes mycelia extract plus adjuvant chemotherapy for breast cancer patients: Results of a randomized study on host quality of life and immune function improvement; Molecular and Clinical Oncology 7(3):359-366, 2017.
  • Anwar H et al.: Shiitake Culinary-Medicinal Mushroom, Lentinus edodes (Agaricomycetes), Supplementation Alters Gut Microbiome and Corrects Dyslipidemia in Rats; International Journal of Medicinal Mushrooms 21(1):79-88, 2019.
  • Nisar J et al.: Shiitake Culinary-Medicinal Mushroom, Lentinus edodes (Agaricomycetes): A Species with Antioxidant, Immunomodulatory, and Hepatoprotective Activities in hypercholesterolemic Rats; International Journal of Medicinal Mushrooms 19(11):981-990, 2017.
  • Spim SRV et al.: Effects of Lentinula edodes consumption on biochemical, hematologic and oxidative stress parameters in rats receiving high-fat diet; European Journal of Nutrition 56(7):2255-2264, 2017.

Maitake

  • Maitake Mushroom; website Natural Medicines, Therapeutic Research Center, geraadpleegd 4-2019.
  • Gu CQ, Li J, Chao FH: Inhibition of hepatitis B virus by D-fraction from Grifola frondosa: synergistic effect of combination with interferon-alpha in HepG2 2.2.15; Antiviral Research 72(2):162-165, 2006.
  • Zhang Y, Mills GL, Nair MG: Cyclooxygenase inhibitory and antioxidant compounds from the mycelia of the edible mushroom Grifola frondosa; Journal of Agricultural and Food Chemistry 50(26):7581-7585, 2002.
  • Gu CQ et al.: Isolation, identification and function of a novel anti-HSV-1 protein from Grifola frondosa; Antiviral Research 75(3):250-257, 2007.
  • Han C, Cui B: Pharmacological and pharmacokinetic studies with agaricoglycerides, extracted from Grifola frondosa, in animal models of pain and inflammation; Inflammation 35(4):1269-1275, 2012.
  • Alonso EN et al.: Antitumoral Effects of D-Fraction from Grifola Frondosa (Maitake) Mushroom in Breast Cancer; Nutrition and Cancer 69(1):29-43, 2017.
  • Konno S et al.: Anticancer and Hypoglycemic Effects of Polysaccharides in Edible and Medicinal Maitake Mushroom [Grifola frondosa (Dicks.: Fr.) S. F. Gray]; International Journal of Medicinal Mushrooms 4(3), 2002.
  • Chien RC et al.: Anti-Inflammation and Lipogenic Inhibition of Taiwanofungus salmonea Mycelium and Grifola frondosa Fruiting Body; International Journal of Medicinal Mushrooms 19(7):629-640, 2017.
  • Dai XW et al.: Experimental study on intervention effect of Grifola frondosa on nonalcoholic steatohepatitis; Zhongguo Zhong Yao Za Zhi 40(9):1808-1811, 2015.
  • Ganesan K, Xu B: Anti-Obesity Effects of Medicinal and Edible Mushrooms; Molecules 23(11) pii: E2880, 2018.
  • Preuss HG et al.: Enhanced insulin-hypoglycemic activity in rats consuming a specific glycoprotein extracted from maitake mushroom; Molecular and Cellular Biochemistry 306(1-2):105-113, 2007.
  • Chen JT et al.: Maitake mushroom (Grifola frondosa) extract induces ovulation in patients with polycystic ovary syndrome: a possible monotherapy and a combination therapy after failure with first-line clomiphene citrate; Journal of Alternative and Complementary Medicine 16(12):1295-1299, 2010.

Reishi

  • Upton R (ed.): Reishi Mushroom (Ganoderma lucidum), Standards of Analysis, Quality Control, and Therapeutics; American Herbal Pharmacopoeia and Therapeutic Compendium, 2006. ISBN-10 1929425104.
  • A Ajith T, K Janardhanan K: Indian medicinal mushrooms as a source of antioxidant and antitumor agents; Journal of Clinical Biochemistry and Nutrition 40(3):157-162, 2007.
  • Wong KL et al.: Antioxidant activity of Ganoderma lucidum in acute ethanol-induced heart toxicity; Phytotherapy Research 18(12):1024-1026, 2004.
  • Lee S-S et al.: Antitumor Effects of Polysaccharides of Ganoderma lucidum (Curt.:Fr.) P. Karst. (Ling Zhi, Reishi Mushroom) (Aphyllophoromycetideae); International Journal of Medicinal Mushrooms 5(1), 2003.
  • Rubel R et al.: Immunomodulatory and Antitumoral Properties of Ganoderma lucidum and Agaricus brasiliensis (Agaricomycetes) Medicinal Mushrooms; International Journal of Medicinal Mushrooms 20(4):393-403, 2018.
  • Zhang Y: Ganoderma lucidum (Reishi) suppresses proliferation and migration of breast cancer cells via inhibiting Wnt/β-catenin signaling; Biochemical and Biophysical Research Communications 488(4):679-684, 2017.
  • Jin X et al.: Ganoderma lucidum (Reishi mushroom) for cancer treatment; Cochrane Database of Systematic Reviews 4:CD007731, 2016.
  • Mohan S, Chinnaswamy P, Krishnamoorthy AS: A Study on the Effect of Ganoderma lucidum (W.Curt.: Fr.) Lloyd in Indian HIV Carriers; International Journal of Medicinal Mushrooms 7(3):435, 2005.
  • Bhardwaj A et al.: Lingzhi or Reishi Medicinal Mushroom, Ganoderma lucidum (Agaricomycetes), Inhibits Candida Biofilms: A Metabolomic Approach; International Journal of Medicinal Mushrooms 19(8):685-696, 2017.
  • Wu H et al.: Hepatoprotective Effects and Mechanisms of Action of Triterpenoids from Lingzhi or Reishi Medicinal Mushroom Ganoderma lucidum (Agaricomycetes) on α-Amanitin-Induced Liver Injury in Mice; International Journal of Medicinal Mushrooms 18(9):841-850, 2016.
  • Sobowale NT et al.: Effects of Concurrently Administered Aqueous Extract of Lingzhi or Reishi Medicinal Mushroom, Ganoderma lucidum (Agaricomycetes), and Lead Acetate in Rats; International Journal of Medicinal Mushrooms 21(1):143-154, 2019.
  • Mallard, B et al.: Synergistic immune-modulatory activity in human macrophages of a medicinal mushroom formulation consisting of Reishi, Shiitake and Maitake; PLoS One 14(11):e0224740, 2019.

 

< Terug