Rode gist rijst

Rode gist rijst is een gefermenteerd rijstproduct dat is verkregen door het cultiveren van de rode gist Monascus purpureus op rijst. In de Chinese en Aziatische keuken wordt het veel toegepast als kleur- en smaakstof, onder andere bij de productie van rijstwijn en rode rijstazijn en in gerechten als Peking eend en char sieuw. Daarnaast wordt rode gist rijst van oudsher in de traditionele Chinese geneeskunde ingezet ter bevordering van de bloedsomloop en de spijsvertering en tegenwoordig vooral tegen aandoeningen die in verband worden gebracht met hyperlipidemie.
Tijdens het fermentatieproces produceert Monascus purpureus de stof citrinine. In hoge concentraties kan citrinine schadelijk zijn voor de lever en de nieren. Voor voedingssupplementen op basis van rode gist rijst is een veilige bovengrens vastgesteld van 2 ppm (mg/kg) citrinine.
Rode gist rijst bevat van nature monacolines. Monacoline K, de meest onderzochte monacoline, is tevens bekend als geneesmiddel (statine). Naast monacoline K zijn in rode gist rijst nog acht andere monacolines geïsoleerd en geïdentificeerd. Alle monacolines remmen de werking van het leverenzym HMG-CoA reductase en daarmee de omzetting van HMG-CoA (bèta-hydroxy-bèta-methylglutaryl-CoA) in mevalonzuur, een voorloper van cholesterol.
Andere actieve ingrediënten in rode gist rijst zijn plantensterolen, zoals bètasitosterolen, campesterol, stigmasterolen, saponinen en sapogeninen, isoflavonen en isoflavon glycosiden, en de spoorelementen selenium en zink.

Cholesterol
Meerdere studies hebben de cholesterolverlagende werking van rode gist rijst aangetoond. In een Taiwanees onderzoek kregen 79 patiënten in de leeftijd van 23-65 jaar met een verhoogd cholesterol (LDL-c gemiddeld 5,28 mmol/l) tweemaal daags 600 mg rode gist rijst (met 7 mg monacolinen, waarvan 5,7 mg monacoline K) of een placebo. Na acht weken gebruik van rode gist rijst waren de serumwaarden LDL-cholesterol significant verlaagd met 27,7%, totaalcholesterol met 21,5%, triglyceriden met 15,8% en apolipoproteïne B (transporteiwit voor LDL- en VLDL-cholesterol) met 26%. HDL-cholesterol en apolipoproteïne A1 (transporteiwit voor HDL-cholesterol) waren licht gestegen.

In een review van 93 gerandomiseerde gecontroleerde studies met in totaal 9.625 deelnemers is de effectiviteit van rode gist rijst bij hyperlipidemie vergeleken met andere cholesterolverlagers of placebo. Uit de samengevoegde resultaten bleek een significante afname van de serumwaarden triglyceriden (- 0,41 mmol/l), totaalcholesterol (- 0,91 mmol/l) en LDL-cholesterol (- 0,73 mmol/l) en een toename van HDL-cholesterol (+ 0,15 mmol/l) bij gebruik van rode gist rijst ten opzichte van placebo. Deze effecten van rode gist rijst waren vergelijkbaar met die van statines, overtroffen de resultaten van visolie en inositol nicotinaat en waren gelijk aan of minder dan die van fibraten (cholesterol- en triglyceriden verlagende medicijnen).
De dagdoseringen van de rode gist rijstproducten die in de geïncludeerde studies werden toegepast bevatten 5-10 mg monacoline K, terwijl van de statines doseringen van 10-20 mg werden gebruikt voor hetzelfde resultaat. Daaruit mag worden geconcludeerd dat de andere monacolines en overige bestanddelen in rode gist rijst ook een bijdrage leveren aan het cholesterolverlagend effect.
Uit een recente Nederlandse meta-analyse van twintig studies komt naar voren dat rode gist rijst het LDL-cholesterol met gemiddeld 1,02 mmol/l verlaagt in vergelijking met een placebo. Deze resultaten deden niet onder voor die van statines. In een Egyptisch onderzoek is gekeken naar de effectiviteit van rode gist rijst en statines bij kinderen en jongvolwassenen met dyslipidemie als gevolg van een nierziekte (nefrotisch syndroom). Ook in dit onderzoek was rode gist rijst even effectief als statines. Na een jaar was het serum cholesterol 42% lager dan voor de interventie.
Ook voor mensen die geen statines verdragen kan rode gist rijst een uitkomst bieden. Aan een kleinschalige studie van de Universiteit van Pennsylvania namen 62 patiënten deel met dyslipidemie en een geschiedenis van stoppen met statines vanwege spierpijn. De ene helft van de deelnemers kreeg gedurende 24 weken tweemaal daags 1.800 mg rode gist rijst, de andere helft een placebo. Tevens namen alle patiënten in deze periode deel aan een therapeutisch programma voor leefstijlverandering gedurende 12 weken. Halverwege en aan het eind van de interventieperiode was het LDL-cholesterol aanzienlijk lager in de groep die rode gist rijst had gekregen, terwijl het in de placebogroep enigszins was gestegen. De pijnervaring verschilde niet tussen de groepen.

Overige
In enkele onderzoeken, onderdeel van de Chinese Coronary Secondary Prevention Study, is gekeken naar een mogelijk effect van rode gist rijst op cardiovasculaire aandoeningen. Aan een studie namen 591 hartpatiënten met diabetes deel. Als aanvulling op conventionele therapie kregen ze ofwel 600 mg rode gist rijst (ca. 5 mg monacoline K) ofwel een placebo. In de behandelgroep halveerde het aantal gevallen van een acute coronaire aandoening en daalde het risico op overlijden aan een dergelijke aandoening met 44%. De kans op een niet-fataal hartinfarct nam met bijna 64% af.
Een andere studie betrof 1.530 hypertensiepatiënten van 65 jaar en ouder die al eens een hartinfarct hadden gehad. Gedurende gemiddeld 4,5 jaar kregen ze dagelijks rode gist rijst of een placebo. Suppletie met rode gist rijst resulteerde in een vermindering van het risico op coronaire complicaties met 38,2% en de kans op overlijden aan coronaire hartziekte met 29,2%.
In een derde (multicenter)studie kregen 5.000 patiënten die een hartinfarct hadden gehad 4,5 jaar lang dagelijks 300 mg rode gist rijst (ca. 2,5 monacoline K) of een placebo. In de groep die rode gist rijst kreeg kwamen 45% minder acute coronaire aandoeningen, al dan niet met dodelijke afloop, voor. De kans op overlijden als gevolg van een acute cardiovasculaire aandoening was 30% lager en de algehele kans op vroegtijdig overlijden was in de behandelgroep 33% lager.
De onderzoekers concluderen dat suppletie van rode gist rijst gedurende langere tijd een gunstig effect heeft op de preventie van cardiovasculaire aandoeningen. Ten slotte komt uit onderzoeken met muizen naar voren dat rode gist rijst tevens een rol zou kunnen spelen bij het verminderen en voorkomen van diabetes en bij de behandeling van alcoholische leverziekte.

De rol van co-enzym Q10
Remming van het enzym HMG-CoA reductase, en daardoor van de productie van mevalonzuur, leidt niet alleen tot een verlaging van het LDL- en totaalcholesterol maar ook tot een afname van de synthese van co-enzym Q10. Bij gebruik van statines, maar ook van monacolines in rode gist rijst, kunnen zeker op langere termijn tekorten aan co-enzym Q10 ontstaan. In meerdere onderzoeken is daadwerkelijk een daling van de serum Q10-waarden bij statinegebruik vastgesteld. Co-enzym Q10 is betrokken bij het elektronentransport in de mitochondria en speelt waarschijnlijk een rol in de energieoverdracht in spieren. Een bekende en veelvoorkomende bijwerking van statines is myopathie en in het bijzonder myalgie. Vermoedelijk worden deze spierklachten veroorzaakt door (te) lage Q10-spiegels.
In een aantal onderzoeken is een gunstig effect gevonden van Q10-suppletie bij spierklachten van statinegebruikers, maar er zijn ook onderzoeken waarin geen noemenswaardige effecten werden gezien. Onderzoekers van het Ljubljana UMC gaven 50 statinegebruikers die klaagden over spierpijn 30 dagen lang 100 mg co-enzym Q10 of een placebo. Voorafgaand en na afloop van de interventie werden bloedtesten gedaan en moesten de patiënten een korte pijninventarisatie invullen. Na 30 dagen bleek in de Q10-groep de pijnintensiteit (Pain Severity Score; PSS) en de hinder van de pijn (Pain Interference Score; PIS) significant minder dan aan het begin van het onderzoek. Ten opzichte van de placebogroep was de PSS 33,1% lager en de PIS 40,3% lager. Q10-suppletie verminderde de spierklachten bij 75% van de patiënten.
In een Amerikaans dubbelblind onderzoek met mensen die statines gebruikten en last hadden van spierklachten kreeg de ene groep gedurende 30 dagen dagelijks 100 mg co-enzym Q10 en de andere groep 400 IE vitamine E. In de Q10-groep was de intensiteit van de spierpijn met 40% en de hinder van de pijn bij dagelijkse activiteiten met 38% verminderd. In de vitamine E-groep was er geen noemenswaardige verandering opgetreden.
Een verhoogd triglyceriden- en LDL-cholesterolgehalte (en een verlaagd HDL-cholesterolgehalte) zijn vaak onderdeel van het metabool syndroom. In een recent Iraans onderzoek is het effect van co-enzym Q10 op het metabool syndroom onderzocht. Aan de studie namen 60 patiënten in de leeftijd van 40-85 jaar met overgewicht of obesitas, type II-diabetes en coronaire hartziekte deel. De ene helft kreeg een placebo en de andere helft dagelijks 100 mg co-enzym Q10. Na acht weken waren in de co-enzym Q10-groep de seruminsulinewaarden significant gedaald terwijl deze in de placebogroep juist waren toegenomen. Q10-suppletie resulteerde tevens in een betere insulineresistentie-index (HOMA-IR) en bètacel-functie index (HOMA-B). Tevens werd een trend gezien naar hogere plasmawaarden glutathion en een afname van malondialdehyde (marker van oxidatieve stress).

(WD)

Bronnen

Monograph: Monascus purpureus (Red Yeast Rice); Alternative Medicine Review 9(2):208-210, 2004.
Wikipedia (en): Red yeast rice. Geraadpleegd 11-2016.
Bos C: Rode gistrijst: Effectieve cholesterolverlager uit de Aziatische keuken; Tijdschrift voor Orthomoleculaire Geneeskunde 25(5):19-26, 2010.
Red Yeast; website Natural Medicines. Geraadpleegd 01-2017.
Lin CC, Li TC, Lai MM: Efficacy and safety of Monascus purpureus Went rice in subjects with hyperlipidemia; European Journal of Endocrinology 153(5):679-686, 2005.
Liu J et al.: Chinese red yeast rice (Monascus purpureus) for primary hyperlipidemia: a meta-analysis of randomized controlled trials; Chinese Medicine 1:4, 2006.
Gheith O et al.: Efficacy and safety of Monascus purpureus Went rice in children and young adults with secondary hyperlipidemia: a preliminary report; European Journal of Internal Medicine 20(3):e57-e61, 2009.
Lee BH et al.: Monascin improves diabetes and dyslipidemia by regulating PPARγ and inhibiting lipogenesis in fructose-rich diet-induced C57BL/6 mice; Food & Function 4(6):950-959, 2013.
Cheng CF, Pan TM: Protective effect of Monascus-fermented red mold rice against alcoholic liver disease by attenuating oxidative stress and inflammatory response; Journal of Agricultural and Food Chemistry 59(18):9950-9957, 2011.
Gerards MC et al.: Traditional Chinese lipid-lowering agent red yeast rice results in significant LDL reduction but safety is uncertain – a systematic review and meta-analysis; Atherosclerosis 240(2):415-423, 2015.
Becker DJ et al.: Red yeast rice for dyslipidemia in statin-intolerant patients: a randomized trial; Annals of Internal Medicine 150(12):830-839, 2009.
Lu ZL et al.: China coronary secondary prevention study (CCSPS): outcomes from analysis of coronary heart disease patients with diabetes; Zhonghua Xin Xue Guan Bing Za Zhi 33(12):1067-1070, 2005.
Li JJ et al.: Beneficial impact of Xuezhikang on cardiovascular events and mortality in elderly hypertensive patients with previous myocardial infarction from the China Coronary Secondary Prevention Study (CCSPS); Journal of Clinical Pharmacology 49(8):947-956, 2009.
Lu Z et al.: Effect of Xuezhikang, an extract from red yeast Chinese rice, on coronary events in a Chinese population with previous myocardial infarction; American Journal of Cardiology 101(12):1689-1693, 2008.
Mortensen SA et al.: Dose-related decrease of serum coenzyme Q10 during treatment with HMG-CoA reductase inhibitors; Molecular Aspects of Medicine 18 Suppl:S137-S144, 1997.
Banach M et al.: Statin therapy and plasma coenzyme Q10 concentrations – A systematic review and meta-analysis of placebo-controlled trials; Pharmacological Research 99:329-336, 2015.
NN: Coenzyme Q10 and statin-related myopathy; Drug and Therapeutics Bulletin 53(5):54-56, 2015.
Skarlovnik A et al.: Coenzyme Q10 supplementation decreases statin-related mild-to-moderate muscle symptoms: a randomized clinical study; Medical Science Monitor 20:2183-2188, 2014.
Caso G et al.: Effect of coenzyme q10 on myopathic symptoms in patients treated with statins; American Journal of Cardiology 99(10):1409-1412, 2007.
Raygan F et al.: The effects of coenzyme Q10 administration on glucose homeostasis parameters, lipid profiles, biomarkers of inflammation and oxidative stress in patients with metabolic syndrome; European Journal of Nutrition 55(8):2357-2364, 2016.

< Terug