Verslaafd aan dopamine?
Over de betekenis van de term verslaving zijn de meningen verdeeld. Is het een ziekte, een ondeugd, een gewoonte of een maatschappelijk probleem? Je gaat pas spreken van een verslaving als een persoon geestelijk of lichamelijk afhankelijk is geworden van een gewoonte of middel.
Over het algemeen denk je bij verslaving in eerste instantie aan drugs, alcohol en sigaretten. Wanneer men deze middelen niet gebruikt, komen vervelende en soms levensbedreigende onthoudingsverschijnselen om de hoek kijken.
Je kunt echter ook verslaafd zijn aan gewoontes. Gokverslaving is hier een mooi voorbeeld van. Ook kwam een bekende golfer enige jaren geleden in het nieuws omdat zijn huwelijk was gestrand ten gevolge van zijn seksverslaving. Een ander voorbeeld betreft een vriendin van mij die van haar huisarts de diagnose ‘relatieverslaafd’ kreeg.
Nieuwe tijden brengen ook nieuwe verslavingen met zich mee: heden ten dage is internetverslaving de meest voorkomende verslaving onder jongeren. Je kunt dan denken aan gameverslaving, chatverslaving, socialmediaverslaving of pornoverslaving (op internet nou eenmaal veelvuldig en gemakkelijk te vinden).
Een recordaantal van 1,37 miljard mensen logt dagelijks in op Facebook en velen van hen kunnen al lang niet meer zonder. “Het is net drugs: Facebook verdooft”, aldus neuropsycholoog Jolanda Marks. En hoewel het probleem alleen maar toeneemt, is er nog geen erkende behandeling voor deze verslavingsvorm die vergoed wordt door de zorgverzekering.
Enige weken geleden ben ik een nieuwe verslaving op het spoor gekomen: de werkverslaving. Japan is al jaren bekend en berucht vanwege de hoge werkdruk (het is ook het enige land waar een woord bestaat voor het letterlijk sterven ten gevolge van een te hoge werkbelasting: karoshi).
Maar nu concluderen ook Noorse onderzoekers aan de Universiteit van Bergen dat 8,3% van de Noorse beroepsbevolking een werkverslaving heeft en in Nederland ligt dat tussen de 5 en 10%, aldus Ilona van Beek, consultant bij arbodienstverlener ArboNed. “Als je hard werkt omdat je gepassioneerd bent, is er niets mis”, zegt Van Beek, “maar als je hard werkt vanuit een innerlijke drang en onrustig wordt als je niet werkt, wel.”
Mensen die dwangmatig werken zijn verslaafd en lopen meer risico op een burn-out. Veel zeer gemotiveerde werknemers die daarnaast de lat voor zichzelf erg hoog leggen, lopen het risico workaholics te worden.
Werkverslaafden hebben meer last van psychische symptomen dan niet-werkverslaafden. Denk aan ADHD, dwangstoornissen of depressie. Niet duidelijk is of deze verschijnselen de oorzaak of het gevolg zijn van een werkverslaving. Sowieso zijn mensen met een bepaalde verslaving ook gevoeliger voor andere verslavingen.
Het woord verslaving heeft een negatieve lading, maar blijft, tot op bepaalde hoogte, ook een subjectief begrip. Veertig jaar geleden was roken voor velen heel ‘normaal’ en dus werd het niet gezien als een verslaving maar eerder als een gezellig genotmiddel. Toen het roken een minder sociaal geaccepteerd fenomeen werd bleken ook veel mensen ‘verslaafd’ aan hun sigaret. Zo ook het dagelijkse glaasje wijn bij het eten; een verslaving of niet?
Alles staat of valt met de mate waarin een mens zich bezondigt aan een gewoonte of middel en hoe het zijn functioneren beïnvloedt in het dagelijks leven.
Zoals mijn moeder vroeger al tegen mij zei: “Alles waar té voor staat is niet goed, behalve tevreden”. Bijna alle verslavingen hebben gemeen dat ze een directe of indirecte toename van de stof dopamine in de hersenen bevorderen. Dopamine geeft ons een tevreden gevoel en dat maakt het zo lastig om van een verslaving af te komen.
Helen Helwig