Vitamine A

Begin vorige eeuw werd door de Britse biochemicus Frederic Gowland Hopkins vastgesteld dat melk naast vetten, eiwitten en koolhydraten bijkomende factoren bevatte die noodzakelijk waren om ratten te laten groeien. In 1913 werd een van deze stoffen geïsoleerd door McCollum en Davis en kreeg de naam ‘factor A’. De ‘bijkomende factoren’ werden in 1918 als ‘vetoplosbaar’ aangemerkt en in 1920 kregen ze de naam vitamine A. In 1947 werd vitamine A voor het eerst gesynthetiseerd door twee Nederlandse chemici.
De belangrijkste voedingsbronnen van vitamine A zijn lever, leverworst, paté, boter, margarine (toegevoegd), slagroom, eidooier en kaas. Plantaardige voedingsmiddelen bevatten geen vitamine A, maar vaak wel bèta-caroteen (met name wortels en groene bladgroenten) dat door het lichaam naar behoefte kan worden omgezet in vitamine A.

In dierlijke voedingsbronnen komt vitamine A voornamelijk voor als retinyl palmitaat, dat in de dunne darm wordt omgezet in retinol. In deze vorm wordt vitamine A opgeslagen in het lichaam, hoofdzakelijk in de lever en verder in de longen, nieren, bijnieren, retina en intraperitoneaal vetweefsel. De lever kan zelfs een hoeveelheid retinol bevatten om 2 jaar in de behoefte te voorzien. Ons lichaam kan dus heel goed vitamine A opslaan, maar de uitscheidingscapaciteit is beperkt. Daarom kan toxische stapeling optreden als de inname langere tijd veel hoger is dan de behoefte.
Retinol kan door het lichaam worden omgezet in de actieve vorm retinal, dat op zijn beurt kan oxideren tot retinoïnezuur. Deze vorm van vitamine A speelt een belangrijke rol bij de regulering van de genexpressie. Verder is vitamine A onder meer van belang voor groei en ontwikkeling en voor de aanmaak van rode bloedcellen. Bovendien draagt de vitamine bij aan het goed functioneren van het gezichtsvermogen, het onderhouden van de integriteit van het epitheelweefsel, de weerstand en de voortplanting.

Therapeutische toepassingen

  • Vitamine A-deficiëntie. Vitamine A-suppletie voorkomt of remt de symptomen van de vitamine A-gebreksziekte xeroftalmie (verhoorning van het hoornvlies) bij kinderen. Bij kinderen met een vitamine A-deficiëntie is de weerstand verminderd (verlaagde waarden van immuunparameters sIgA en C3). Vitamine A-suppletie herstelt deze waarden.
  • Autisme. Kinderen met ASS (Autisme Spectrum Stoornis) hebben vaak een vitamine A-tekort en een verhoogd serotoninegehalte. Met name kinderen met ernstige ASS-symptomen blijken hoge serotoninewaarden te hebben. Verder is vastgesteld dat een tekort aan vitamine A én D de symptomen van autisme verergert. Suppletie met vitamine A kan de autisme-symptomen verminderen, de vitamine A-status verbeteren en de het serotoninegehalte verlagen.
  • Oogaandoeningen. Een hoge inname van vitamine A (en/of bèta-caroteen) vermindert de kans op cataract (grijze staar). Vitamine A-suppletie (15.000 IE/dag) vertraagt de progressie van retinitis pigmentosa (groep erfelijke aandoeningen die het gezichtsvermogen aantasten).
  • Huidproblemen. Bij acne-patiënten is het vitamine A-gehalte in serum verlaagd. Suppletie kan de ernst van acne verminderen en het herstel bevorderen.
  • Colitis ulcerosa (chronische darmontsteking). Vitamine A-suppletie (25.000 IE/dag gedurende 2 maanden) vermindert de ernst van de ziekte en bevordert het herstel van het darmslijmvlies, mede door het remmen van ontstekingsreacties.
  • Uitwendig gebruik. Uitwendig wordt vitamine A toegepast voor verbetering van de wondgenezing, bescherming van de huid tegen uv-straling, behandeling van acne en vermindering van rimpels.

Deficiëntieklachten
Verminderde weerstand, dof haar, droge en schilferige huid, nyctalopie (nachtblindheid), blindheid als gevolg van xeroftalmie (verhoorning van het hoornvlies). In ontwikkelingslanden is een chronisch vitamine A-tekort de belangrijkste oorzaak van blindheid.

Klachten bij (chronische) overdosering
Droge, jeukende en schilferende huid, gewichtsverlies (anorexia), hoofdpijn, bloedarmoede, pijn in botten en gewrichten, vergrote lever, vergrote milt.

Waarschuwingen

  • Interactie met zink. Een zinktekort kan het vitamine A-metabolisme verstoren, doordat de aanmaak van RBP (Retinol Binding Protein) wordt geremd. Dit eiwit transporteert retinol via de bloedsomloop naar de weefsels en zorgt er tevens voor dat het lichaam wordt beschermd tegen de mogelijke toxiciteit van retinol. Een tekort aan zink kan tevens de activiteit remmen van een enzym dat zorgt voor de omzetting van in de lever opgeslagen retinyl acetaat in retinol.
  • Interactie met ijzer. Een tekort aan vitamine A gaat vaak samen met een ijzerdeficiëntie en kan ijzergebreksanemie verergeren.
  • Zwangere vrouwen dienen extra oplettend te zijn met het gebruik van vitamine A. De behoefte is weliswaar hoger (800 µg RE in plaats van 680 µg RE) voor de groei van de baby, maar een te hoge inname (meer dan 3.000 µg RE) kan schade toebrengen aan het ongeboren kind.

Bronnen

  • Wikipedia (en): Vitamin A; geraadpleegd 7-2021.
  • Lin J et al.: Effect of vitamin A supplementation on immune function of well-nourished children suffering from vitamin A deficiency in China; European Journal of Clinical Nutrition 62(12):1412-1418, 2008.
  • El-Akawi Z, Abdel-Latif N, Abdul-Razzak K: Does the plasma level of vitamins A and E affect acne condition?; Clinical and Experimental Dermatology 31(3):430-434, 2006.
  • Ozuguz P et al.: Evaluation of serum vitamins A and E and zinc levels according to the severity of acne vulgaris; Cutaneous and Ocular Toxicology 33(2):99-102, 2014.
  • Guo M et al.: Vitamin A and vitamin D deficiencies exacerbate symptoms in children with autism spectrum disorders; Nutritional Neuroscience 22(9):637-647, 2019.
  • Guo M et al.: Vitamin A improves the symptoms of autism spectrum disorders and decreases 5-hydroxytryptamine (5-HT): A pilot study; Brain Research Bulletin 137:35-40, 2018.
  • Wang A et al.: Association of vitamin A and β-carotene with risk for age-related cataract: ameta-analysis; Nutrition 30(10):1113-1121, 2014.
  • Cumming RG, Mitchell P, Smith W: Diet and cataract: the Blue Mountains Eye Study; Ophthalmology 107(3):450-456, 2000.
  • Masnadi Shirazi K et al.: Vitamin A supplementation decreases disease activity index in patients with ulcerative colitis: A randomized controlled clinical trial; Complementary Therapies in Medicine 41:215-219, 2018.
  • Reifen R et al.: Vitamin A exerts its antiinflammatory activities in colitis through preservation of mitochondrial activity; Nutrition 31(11-12):1402-1407, 2015.
  • Berson EL et al.: A randomized trial of vitamin A and vitamin E supplementation for retinitis pigmentosa; Archives of Ophthalmology 111(6):761-772, 1993.
  • Berson EL et al.: Association of Vitamin A Supplementation With Disease Course in Children With Retinitis Pigmentosa; JAMA Ophthalmology 136(5):490-495, 2018.
  • Gopaldas T, Gujral S, Abbi R: Prevalence of xerophthalmia and efficacy of vitamin A prophylaxis in preventing xerophthalmia co-existing with malnutrition in rural Indian children; Journal of Tropical Pediatrics 39(4):205-208, 1993.

 

< Terug