Vitamine B5

Vitamine B5, ook bekend als pantotheenzuur, is een wateroplosbare vitamine die tot de B-vitamines behoort. Het speelt een belangrijke rol bij verschillende stofwisselingsprocessen en komt in vrijwel alle (onbewerkte) voedingsmiddelen voor. De naam pantotheen is dan ook afgeleid van het Griekse woord ‘pantos’ dat ‘overal’ betekent. Goede bronnen zijn vlees (met name orgaanvlees zoals lever), eieren, volkorengranen, avocado, champignons, noten en zaden, zuivelproducten en peulvruchten.

Koninginnegelei is een van de rijkste bronnen van vitamine B5. Verhitting zorgt niet voor significante afbraak van pantotheenzuur, maar via kookwater kan wel een deel van dit micronutriënt verloren gaan. Het overgrote deel van onze vitamine-B5-inname halen we uit de voeding, maar ook darmbacteriën kunnen vitamine B5 aanmaken. Calciumpantothenaat is een relatief stabiele vorm die vaak wordt gebruikt in voedingssupplementen (Hrubša et al., 2022).

Werkingsmechanisme

Vitamine B5 is essentieel voor de synthese van co-enzym A en zogenaamde acyl carrier proteins (ACP). Alle weefsels kunnen het co-enzym A vormen uit pantotheenzuur. Dit enzym dient als drager van vetzuren in de mitochondriale β-oxidatie. Daarna ondergaat het overgebleven acetyl co-enzym A oxidatie in de citroenzuurcyclus. Co-enzym A dient daarnaast ook als drager in de overdracht van acetyl in andere biochemische en katabole processen, zoals de aanmaak van cholesterol en steroïdehormonen, zoals cortisol, in de bijnierschors (Bender, 2014).

Co-enzym-A
Figuur 1 Chemische structuur van co-enzym A

Gezondheidseffecten

Vitamine B5 is nodig voor de aanmaak van geslachtshormonen en stressgerelateerde hormonen in de bijnierschors. Daarnaast is deze vitamine onmisbaar voor de vorming van rode bloedcellen en van cholesterol. Ook zorgt het voor een gezond spijsverteringskanaal en voor een betere beschikbaarheid van andere vitamines, zoals vitamine B2.

Een hogere inname van vitamine B5 is geassocieerd met minder (laaggradige) ontstekingen, gemeten als het gehalte aan C-reactive protein (CRP) in het bloed. Het is echter niet met zekerheid te zeggen of vitamine B5 hiervan de oorzaak was of dat het hier functioneerde als een marker voor een algeheel gezondere voeding (Jung et al., 2017).

Doordat vitamine B5 in zoveel voedingsmiddelen voorkomt, komt een ernstig tekort aan vitamine B5 bijna nooit voor zonder dat er ook andere micronutriëntentekorten aanwezig zijn. Daardoor is het lastig te onderzoeken welke gezondheidsklachten ontstaan door een vitamine B5-deficiëntie.  Bij een studie uit de jaren ’50 van de vorige eeuw werd gedurende 8 weken een vitamine B5-tekort veroorzaakt door het dieet aan te passen of de opname van vitamine B5 te blokkeren bij verder gezonde jonge mannen. Dit veroorzaakte al snel vermoeidheid, apathie en malaise. Daarbij kwamen maag-darmklachten, zoals een rommelende buik, diarree, brandend maagzuur en oprispingen. De hoeveelheid maagzuur (HCl) en pepsine die in de maag werd uitgescheiden was in beide gevallen ook sterk verminderd. Ook traden er veranderingen in persoonlijkheid en emotionele regulatie op. Zo waren de deelnemers met een tekort sneller geïrriteerd en meer rusteloos. In sommige gevallen traden er ook cardiovasculaire problemen op, zoals tachycardie (versnelde hartslag), evenals een brandend gevoel in handen en voeten, spierzwakte en een verhoogde gevoeligheid voor infecties (Hodges et al., 1958).

Hoog cholesterolgehalte
Er zijn verschillende onderzoeken gedaan waarbij het effect van pantethine, een biologisch actieve vorm van pantotheenzuur, op cholesterolwaarden is onderzocht. Bij een van deze onderzoeken werden 32 patiënten met een laag tot gematigd cardiovasculair risico verdeeld over een pantethinegroep en een placebogroep. Patiënten in de pantethinegroep namen eerst 8 weken lang dagelijks 600 mg pantethine en vervolgens 8 weken lang dagelijks 900 mg pantethine. In vergelijking tot de placebogroep werd er een significante afname van totaalcholesterol na 16 weken en van het low density lipoprotein (LDL)-cholesterol tussen week 8 en 16 waargenomen (Evans et al., 2014). Ook bij patiënten met hyperlipidemie verlaagde driemaal daags 300 mg pantethine gedurende 8 weken het totaal en het LDL-cholesterol. Het gunstige high density lipoprotein (HDL) cholesterol nam daarentegen met 10% toe (Gaddi et al., 1984).

Cognitief functioneren en dementie
Bij patiënten met dementie zijn lagere concentraties van vitamine B5 gevonden in de hersengebieden die door de ziekte van Alzheimer waren aangedaan. Onderzoekers speculeren over de mogelijke inzet van vitamine B5 bij de behandeling van beginnende dementie, maar het is nog niet te zeggen of de verlaagde concentratie pantotheenzuur een oorzaak of een gevolg is van het ziekteproces (Xu et al., 2020). Ook is een hogere inname van vitamine B5 geassocieerd met meer opbouw van amyloïd-β plaques in de hersenen van ouderen met cognitieve klachten. Dit was echter een kleinschalige studie (19 patiënten) (Lee et al., 2018). Er is dus meer onderzoek nodig om helderheid te krijgen over de rol van vitamine B5 bij dementie en cognitief functioneren.

Bijwerkingen, interacties en contra-indicaties

Bijwerkingen
Over het algemeen wordt pantotheenzuur goed verdragen, ook in relatief hoge doseringen.

Interacties met reguliere medicijnen
Geen bekend.

Bij gebruik met andere (kruiden)supplementen
Geen interacties bekend.

Contra-indicaties
Geen bekend.

Waarschuwingen
Raadpleeg uw gezondheidsprofessional, arts of apotheker bij zwangerschap, borstvoeding, medicijngebruik of onduidelijkheden.

Bronvermelding

  • Bender, D.A. (2014) Introduction to nutrition and metabolism (5e editie). CRC Press
  • Evans, M., Rumberger, J. A., Azumano, I., Napolitano, J. J., Citrolo, D., & Kamiya, T. (2014). Pantethine, a derivative of vitamin B5, favorably alters total, LDL and non-HDL cholesterol in low to moderate cardiovascular risk subjects eligible for statin therapy: a triple-blinded placebo and diet-controlled investigation. Vascular health and risk management, 10, 89–100. https://doi.org/10.2147/VHRM.S57116
  • Gaddi, A., Descovich, G. C., Noseda, G., Fragiacomo, C., Colombo, L., Craveri, A., Montanari, G., & Sirtori, C. R. (1984). Controlled evaluation of pantethine, a natural hypolipidemic compound, in patients with different forms of hyperlipoproteinemia. Atherosclerosis, 50(1), 73–83. https://doi.org/10.1016/0021-9150(84)90009-1
  • Hrubša, M., Siatka, T., Nejmanová, I., Vopršalová, M., Kujovská Krčmová, L., Matoušová, K., Javorská, L., Macáková, K., Mercolini, L., Remião, F., Máťuš, M., Mladěnka, P., & On Behalf Of The Oemonom (2022). Biological Properties of Vitamins of the B-Complex, Part 1: Vitamins B1, B2, B3, and B5. Nutrients, 14(3), 484. https://doi.org/10.3390/nu14030484
  • Hodges, R. E., Ohlson, M. A., & Bean, W. B. (1958). Pantothenic acid deficiency in man. The Journal of clinical investigation, 37(11), 1642–1657. https://doi.org/10.1172/JCI103756
  • Jung, S., Kim, M. K., & Choi, B. Y. (2017). The long-term relationship between dietary pantothenic acid (vitamin B5) intake and C-reactive protein concentration in adults aged 40 years and older. Nutrition, metabolism, and cardiovascular diseases : NMCD, 27(9), 806–816. https://doi.org/10.1016/j.numecd.2017.05.008
  • Lee, J. H., Ahn, S. Y., Lee, H. A., Won, K. S., Chang, H. W., Oh, J. S., & Kim, H. W. (2018). Dietary intake of pantothenic acid is associated with cerebral amyloid burden in patients with cognitive impairment. Food & nutrition research, 62, 10.29219/fnr.v62.1415. https://doi.org/10.29219/fnr.v62.1415
  • Xu, J., Patassini, S., Begley, P., Church, S., Waldvogel, H. J., Faull, R. L. M., Unwin, R. D., & Cooper, G. J. S. (2020). Cerebral deficiency of vitamin B5 (d-pantothenic acid; pantothenate) as a potentially-reversible cause of neurodegeneration and dementia in sporadic Alzheimer's disease. Biochemical and biophysical research communications, 527(3), 676–681. https://doi.org/10.1016/j.bbrc.2020.05.015

< Terug