Van alle dieren zijn luiaards wel het toonbeeld van ‘relaxed’. Ze hangen graag urenlang aan een tak in een boom, met de kop naar beneden en de poten om een tak geklemd. Zachtjes heen en weer schommelend, niet gehinderd door alle drukte in hun omgeving. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat hun slecht ontwikkelde ogen en oren hier ook debet aan zullen zijn. Op de grond heeft de luiaard een gemiddelde snelheid van 0,3 km (langzamer dan een schildpad!). En dan kauwen ze het liefst de hele dag op bladeren die bepaalde alkaloïden bevatten met ongeveer een zelfde werking als een valiumpje.
‘Deze zeer ontspannen manier van leven is evolutionair blijkbaar zeer succesvol want de luiaard gaat al 64 miljoen jaar mee en heeft grote jongens, zoals de sabeltandtijger en de mammoet, overleefd’, aldus zoöloge Lucy Cooke.
Als we verder kijken in het dierenrijk, en dan gaan we wel uit van dieren in hun natuurlijke habitat, zien we dat de meeste dieren zich niet harder inspannen dan strikt noodzakelijk. Jagen en/of gejaagd worden en voortplanting zijn de meest belangrijke ’beweegredenen’. Verder verspillen ze liefst geen energie: ze rennen niet langer dan ze aankunnen en periodieke grote inspanningen, bijvoorbeeld in het broedseizoen, worden altijd gevolgd door een tijd van rust.
De kunst van het ontspannen
In de mensenwereld zien we echter een heel ander fenomeen. Het aantal mensen met een burn-out of dat burn-outachtige klachten heeft, neemt de laatste jaren toe. Onlangs heeft TNO de nieuwste onderzoekcijfers gepubliceerd: in 2017 meende 16% van de 8,5 miljoen werkende Nederlanders burn-outklachten te ervaren (in 2015 was dit 14% en in 2007 11%). En waar dit vroeger een aandoening was bij mensen die al zeer lange tijd aan het arbeidsproces deelnamen manifesteert deze zich nu ook bij dertigers en zelfs studenten.
Diverse mogelijke oorzaken worden hiervoor aangedragen: prestatiedruk, te veel prikkels, individualisering, social media. Maar steeds vaker gaan er ook stemmen op dat de oorzaak niet zozeer moet worden gezocht in de belasting of werkdruk, maar in het vermogen om te ontspannen.
Rust roest
Dieren, en dus ook mensen, zijn niet het best af als ze de hele dag niks doen. Het gaat om de juiste balans tussen in- en ontspanning. En dat is voor elk organisme weer anders. Het lichaam van de homo sapiens is gemaakt op beweging, maar krijgt vandaag de dag vaak juist meer rust dan ‘gezond’ is. Bijna de helft van alle Nederlanders haalt bij lange na niet het beweegadvies van de Gezondheidsraad (150 minuten per week matig intensieve inspanning en daarnaast twee keer per week spier- en botversterkende activiteiten).
Wat is wijsheid?
Hoe komt het dan toch dat het aantal mensen dat burn-outklachten ervaart stijgt? Het antwoord op deze vraag is simpel: ons lijf krijgt dan wel genoeg rust maar ons brein draait overuren. Van de gemiddeld 42,4 uur vrije tijd per week die de Nederlanders hebben, wordt 19,6 uur besteed aan media en internet, zo blijkt uit een onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau. Dus ook al gunnen we ons lichaam fysieke rust, ons brein blijven we prikkelen. Natuurlijk staan onze hersenen dag en nacht aan, maar er is wel een verschil tussen aanstaan en aanstaan. Bij een brein in rust zijn andere hersennetwerken actief dan bij een brein waarvan de eigenaar druk bezig is met iets. Als je in de doe-modus bent, staan de actiegerichte netwerken aan. Staat je brein in de ruststand, dan komt ons default mode network in actie (netwerk van hersengebieden dat vooral actief is wanneer iemand niet op gebeurtenissen in de buitenwereld is gericht). Het brein krijgt dan de mogelijkheid om te leren van ervaringen en deze te integreren in het geheel van ons leven. Zelfreflectie en persoonlijke ontwikkeling hangen hiermee samen. Geven we ons brein te weinig rust, dan verliezen we de grip op onszelf en ons handelen. We ervaren voortdurend stress zonder voldoende herstelmomenten. Als dit maar lang genoeg duurt, ligt een burn-out op de loer. Let op: paradoxaal genoeg leidt onderstimulatie tot dezelfde klachten maar dan spreken we van een bore-out.
We hoeven niet te leven als een luiaard, maar het is niet verkeerd om een voorbeeld te nemen aan de dieren. Beweeg zoveel als bij je past of in een bepaalde situatie noodzakelijk is, maar neem ook regelmatig je rust. En dan niet op de bank gaan hangen en Netflix kijken of je Facebook checken; nee, geef je brein ook rust door gewoon even voor je uit te staren, te mediteren of een ommetje te maken. En zoals bij zoveel zaken gaat het ook hier om de juiste balans, in dit geval tussen mentale rust en inspanning.
(HH)