Nutriënten voor het oog

Tegenwoordig worden, zeker door het vele thuiswerken, onze ogen meer en meer belast door werken achter een computerscherm en langdurig televisiekijken. Daarnaast kan schade aan het oog ontstaan door veroudering en blootstelling aan zonnestralen. Gezonde voeding, voldoende beweging en voldoende rust voor de ogen zijn belangrijk om deze beschadigingen van het oog te beperken. Naast een gezonde voeding zijn er een aantal specifieke voedingsstoffen die een gunstig effect hebben op de conditie en bevochtiging van het oog. Hieronder worden een aantal van deze stoffen besproken.

Vitamine D
Er zijn al meerdere studies gedaan om het verband tussen vitamine D-status en droge ogen te analyseren. In twee meta-analyses van klinische studies waarin dit verband werd onderzocht werd geconcludeerd dat mensen met het droge ogen syndroom significant vaker een lage vitamine D spiegel hadden. Gemiddeld was de vitamine D-spiegel 3,99 ng/ml lager bij mensen met het droge ogen syndroom [1, 2]. Daarnaast zijn lage waardes van vitamine D gelinkt aan de ontwikkeling van bijziendheid, leeftijdsgebonden maculadegeneratie, diabetische retinopathie en uveïtis (ontsteking van de binnenkant van het oog). Op celniveau vermindert vitamine D inflammatie, versterkt het de barrièrefunctie en promoot het apoptose van kankercellen [3]. Dat vitamine D een belangrijke rol speelt bij het gezond houden van het oog wordt verder bevestigd doordat vitamine D lokaal kan worden gesynthetiseerd en worden afgebroken in het oog [4].
Meer informatie over vitamine D.

Omega-3
Omega-3 vetzuren, en dan met name de langeketenvetzuren EPA en DHA, zijn belangrijk voor tal van functies in het lichaam. Het effect van suppletie met omega-3 vetzuren is ook onderzocht in een meta-analyse. Hier werd gevonden dat omega-3-suppletie symptomen van droge ogen vermindert bij mensen die hier last van hadden. Dit werd ook gereflecteerd in een verlenging van de tear break up time en een hogere score op de Schirmer-test (test voor voldoende traanproductie) [5]. Sindsdien vond een gerandomiseerde klinische studie dat suppletie met omega-3 echter alleen een significante verbetering van de traanosmolariteit veroorzaakte bij mensen met droge ogen [6]. De positieve effecten waren sterker aanwezig bij het gebruik van krillolie (945 mg EPA en 510 mg DHA per dag) dan bij gebruik van een visoliesupplement (1000 mg EPA en 500 mg DHA per dag) in een klinische studie [7].

Xanthofyllen
Astaxanthine, zeaxanthine en luteïne zijn carotenoïden die een belangrijke rol spelen in de gezondheid van het oog [8]. Luteïne en zeaxanthine hebben een gele kleur, terwijl astaxanthine een felrode kleur heeft [9]. Ze worden ook wel xanthofyllen genoemd [8]. De macula, ofwel gele vlek, en de ooglens van het menselijk oog zijn rijk aan deze carotenoïden. Hier absorberen ze het licht dat zichtbaar is voor het menselijk oog (40-500 nm), waardoor ze de macula en lens beschermen tegen schade door blauw licht [8, 10]. Daarnaast zijn het krachtige antioxidanten, waardoor ze schade door oxidatieve stress, apoptose, mitochondriale disfunctie en ontsteking in het oog verminderen [8]. Voedingsbronnen van luteïne en zeaxanthine zijn cantaloupe meloenen, wortelen, maïs, oranje en rode paprika’s, vis, eieren en gojibessen [10].

Astaxanthine
Het verband tussen astaxanthine-inname en de gezondheid van het oog werd gevonden in een observationele studie. Mensen met relatief de hoogste plasmawaardes astaxanthine bleken minder vaak kerncataract te ontwikkelen (27% minder vaak) dan mensen bij wie de astaxanthine-waardes in plasma het laagst waren. Dit kwam vooral sterk naar voren in studies met mensen van Europese afkomst [11].
Daarnaast is het belang van astaxanthine voor gezonde en goed bevochtigde ogen verder bevestigd in interventiestudies. Zo verminderde suppletie met tweemaal daags 6 mg astaxanthine gedurende een maand klachten door droge ogen bij 60 volwassenen en ouderen [12]. Daarnaast zorgde bij gezonde vrijwilligers dagelijkse suppletie met 12 mg astaxanthine gedurende vier weken ervoor dat de doorbloeding van het oog toenam [13].

Luteïne
Luteïne kan niet door het lichaam worden aangemaakt, zodat voldoende inname via de voeding essentieel is. Er zijn verschillende studies gedaan naar het effect van luteïne-suppletie bij maculadegeneratie en diabetische retinopathie die over het algemeen een gunstig effect vonden [14]. In een meta-analyse werd dan ook geconcludeerd dat 10 of 20 mg luteïne per dag leidt tot hogere pigmentatie van de macula, verbeterde gezichtsscherpte en contrastgevoeligheid bij maculadegeneratie. Hogere doseringen en langere duur van de suppletie zorgen voor een verdere verbetering van de pigmentatie van de macula [15]. Daarnaast zijn er studies die een effect van suppletie met luteïne vonden bij myopie (bijziendheid) en grijze staar [14]. Het verband tussen luteïne en myopie werd bevestigd in een observationele studie. Hier werden hoge plasmagehaltes van luteïne geassocieerd met een verminderd risico op het ontwikkelen van bijziendheid bij ouderen (boven de 65 jaar) [16]. Mensen met relatief de hoogste plasmawaardes luteïne ontwikkelden ook minder vaak kerncataract (37% minder vaak) dan mensen bij wie de luteïne plasmawaardes het laagst waren. Dit kwam vooral sterk naar voren in studies met mensen van Europese afkomst [11].

Gojibessen (Lycium barbarum)
De gojibes (Lycium barbarum L. of L. chinense) wordt al meer dan 2000 jaar gebruikt in de traditionele Chinese geneeskunde. Het is een van de rijkste natuurlijke bronnen van zeaxanthine. Daarbij komt dat de zeaxanthine dipalmitaat uit geconcentreerde gojibessen beter wordt opgenomen door het lichaam dan niet veresterde zeaxanthine, zoals chemisch gesynthetiseerde zeaxanthine. Ook bevatten gojibessen polysachariden waarvan een anti-inflammatoire werking is aangetoond in celstudies [17].
Om het effect van gojibessen op de pigmentatie van de macula te onderzoeken werden 27 volwassenen gevolgd die dagelijks ofwel 28 g gojibessen aten ofwel een supplement met 6 mg luteïne en 4 mg zeaxanthine namen. In de groep die de gojibessen at, nam de pigmentatie van de optische dichtheid van de macula significant toe, terwijl dit effect niet werd gezien in de controlegroep die het supplement nam [17]. Soortgelijke resultaten op de maculapigmentatie werden gezien bij een onderzoek naar het effect van een melkdrank verrijkt met gojibessen [18].
Daarnaast is ook in een studie met ratten het effect van gojibessen onderzocht. Hier kregen ratten met droge ogen verschillende doses (250, 350 of 500 mg/kg lichaamsgewicht) van een gojibessenextract. De onderzoekers concludeerden dat dit extract de symptomen van droge ogen verminderde (gemeten als verbetering in de score op de Schirmer-test en de tear break up time). De hogere doses gaven een beter resultaat [19].

Duindoorn (Hippophae rhamnoides)
Duindoorn (Hippophae rhamnoides) is een houtachtige struik uit de Elaegnaceae familie die zowel in Europa als in Azië veel voorkomt. De olie van de duindoornbes is onderzocht in verschillende klinische interventiestudies.
Zo verminderde 2 g duindoornbesolie per dag de toename van de osmolariteit van de traanfilm (een maat voor de ernst van de droogte van het oog) bij volwassenen die last hadden van droge ogen. Ook roodheid van de ogen verminderde in de interventiegroep [20]. In een studie met muizen met droge ogen herstelde de olie van duindoornbespulp de traanvochtsecretie. Aangezien dit effect ook werd gevonden met het vetzuur palmitoleïnezuur (een omega-7 vetzuur) is dit waarschijnlijk het bestanddeel dat verantwoordelijk is voor dit effect [21]. Daarnaast beschermen ook de flavonen in de duindoornbes tegen beschadiging van de retina door hun antioxidatieve, anti-inflammatoire en angiogene effect (het aanleggen van nieuwe bloedvaten) [22].

Anthocyanidinen
De blauwe bosbes (Vaccinium myrtillus fructus) wordt in Europa al eeuwenlang opgemerkt door zijn gezonde eigenschappen. Bosbessen zijn een van de rijkste bronnen van anthocyanidinen (van het Griekse woord anthos voor bloem en kyanose voor blauw). Deze stoffen komen ook in een hoog gehalte voor in de zwarte bes (Ribes nigrum L.) en geven de vrucht zijn karakteristieke donkerblauwe kleur. Het zijn flavonoïden, opgebouwd uit een anthocyanidine ‘kern’ met op verschillende plaatsen een suikereenheid (glucose, galactose, xylose, arabinose of rhamnose) daaraan gebonden. Cyanidine en delphinidine zijn de meest voorkomende anthocyaniniden in bosbessen [23]. Anthocyanidinen worden goed opgenomen vanuit de voeding in het bloed [24, 25] en kunnen zowel de bloed-hersen- als de bloed-retinabarrière passeren in dierstudies [26]. De opname van anthocyanidinen in een compleet bosbessenextract (Mirtoselect®) is beter dan de opname van geïsoleerde anthocyanidinen [27]. Dat anthocyanidinen een effect hebben op de ogen spreekt onder meer uit het feit dat wanneer de anthocyanidinen zijn opgenomen in de bloedbaan, ze zich concentreren in de ogen [28].
Suppletie met bosbessenextract kan helpen bij droge ogen. Suppletie met 160 mg per dag van een gestandaardiseerd bosbessenextract (Mirtoselect®) verhoogde na vier weken het volume van de traanvochtproductie (Schirmer-test) bij gezonde vrijwilligers die veel gebruik maakten van beeldschermen (meer dan vier uur per dag) en last hadden van droge ogen. Bij deze vrijwilligers verbeterde ook de verhouding tussen parameters voor antioxidatieve potentie en oxidatieve stress. In de placebogroep was geen verandering [27].
Daarnaast kan bosbessenextract helpen bij vermoeide ogen. Zo verbeterde suppletie met bosbessenextract (480 mg/dag) bij gezonde vrijwilligers na acht weken de score op de critical flicker fusion test (een maat voor visueel functioneren). Er was geen verbetering bij de placebogroep. Subjectieve waarnemingen van oogvermoeidheid en -pijn en een oncomfortabel gevoel in de ogen namen sterker af bij de groep die suppletie met bosbessenextract kreeg [23]. Ook in een andere gerandomiseerde dubbelblinde placebogecontroleerde studie zorgde suppletie met 240 mg van een gestandaardiseerd bosbessenextract voor een afname van oogvermoeidheid na blootstelling aan beeldschermen. Dit effect kwam naar voren na zowel 8 als 12 weken suppletie [29].
Ook kunnen anthocyanidinen het gezichtsveld verbeteren van patiënten met normale druk glaucoom. Na 24 maanden dagelijkse suppletie met 60 mg anthocyanidinen uit V. myrtillus-extract verbeterde het gezichtsveld van 132 patiënten met normale druk glaucoom, uitgedrukt in een lagere score op de Humphrey Field Analyzer (van -6.44 naar -5.34) [30]. Ook het effect van suppletie met 50 mg anthocyanidinen uit zwarte bes is onderzocht bij patiënten met open hoek glaucoom. Deze interventiestudie volgde de patiënten twee jaar lang. In de groep die de anthocyanidinen ontving verbeterde de doorbloeding van het oog. De conditie van het oog veranderde echter in geen van de twee groepen significant over deze periode [31]. In een andere studie zorgde 50 mg anthocyanidinen uit zwarte bessen ervoor dat de refractiewaarden van het dominante oog niet verminderden na een visuele belasting, terwijl er in de placebogroep een sterke afname was [32].
Tot slot worden anthocyanidinen in verband gebracht met een verbeterd nachtzicht. Rodopsine, ofwel staafjesrood, is een rode kleurstof in de lichtgevoelige staafjes van het netvlies. Regeneratie van dit eiwit vindt alleen in het donker plaats en is essentieel voor goed zicht in het donker. In vitro onderzoek is aangetoond dat anthocyanidinen uit zwarte bessen dit regeneratieproces kunnen versnellen [26]. Dit effect is echter niet gevonden in klinische studies [33].

Ginkgo biloba
De Ginkgo biloba boom is één van de oudste boomsoorten ter wereld en behoort tot de Ginkgoaceae. De bladeren van deze boom worden al honderden jaren gewaardeerd vanwege hun medicinale toepassingen in de Chinese geneeskunde. Door de antioxidatieve werking en het stimulerende effect op de bloedsomloop wordt Ginkgo biloba in verband gebracht met gunstige effecten op het oog, met name bij glaucoom. Bij 13 patiënten met normale druk glaucoom werd het effect van dagelijkse suppletie met 80 mg Ginkgo biloba-extract gedurende vier weken onderzocht. Hierdoor verbeterde de doorbloeding van het oog significant [34]. Ook het effect van Ginkgo biloba op langere termijn is onderzocht. Dit gebeurde bij 103 patiënten met normale druk glaucoom. Bij deze mensen verbeterde dagelijkse suppletie met 80 mg Ginkgo biloba-extract gedurende 23 maanden het gezichtsveld (score op de Humphrey Field Analyzer ging van -5.25 naar -4.13) [30]. Een lagere dosis, 40 mg per dag, leek geen effect te hebben op het gezichtsveld of de doorbloeding van het oog [35].

Palmitoylethanolamide (PEA)
Palmitoylethanolamide is een lichaamseigen molecuul dat een rol speelt bij het verminderen van inflammatie en het voorkomen van beschadiging aan de cel. Het speelt echter ook een rol bij de gezondheid van het oog. Zo werd in een observationele studie in de ogen van patiënten met glaucoom een lager gehalte aan 2-arachidonoylglycerol en PEA gevonden [36]. Daarnaast werd in een klinische studie aangetoond dat tweemaal daags 300 mg PEA de intra-oculaire druk in de ogen van patiënten met open hoek glaucoom kon verlagen. Na twee maanden was de intra-oculaire druk met 3,5 mm Hg verminderd terwijl deze in de placebogroep nagenoeg gelijk bleef. Er werd echter geen effect op het gezichtsveld of -scherpte gevonden [37]. Een andere studie bevestigde dat het effect op de oogdruk ook na zes maanden nog aanwezig was (ook tweemaal daagse suppletie met 300 mg PEA). Hier was de intraoculaire druk vermindert van 14,4 naar 11,1 mm Hg in normale druk glaucoom patiënten [38].
Meer informatie over PEA.

(LV)

Referenties

  1. Askari, G., et al., Association between vitamin D and dry eye disease: A systematic review and meta-analysis of observational studies. Cont Lens Anterior Eye, 2020. 43(5): p. 418-425.
  2. Liu, J., Y. Dong, and Y. Wang, Vitamin D deficiency is associated with dry eye syndrome: a systematic review and meta-analysis. Acta Ophthalmol, 2020. 98(8): p. 749-754.
  3. Reins, R.Y. and A.M. McDermott, Vitamin D: Implications for ocular disease and therapeutic potential. Exp Eye Res, 2015. 134: p. 101-10.
  4. Rullo, J., et al., Intraocular calcidiol: Uncovering a role for vitamin D in the eye. J Steroid Biochem Mol Biol, 2020. 197: p. 105536.
  5. Giannaccare, G., et al., Efficacy of Omega-3 Fatty Acid Supplementation for Treatment of Dry Eye Disease: A Meta-Analysis of Randomized Clinical Trials. Cornea, 2019. 38(5): p. 565-573.
  6. Oydanich, M., et al., Effects of Omega-3 Supplementation on Exploratory Outcomes in the Dry Eye Assessment and Management Study. Ophthalmology, 2020. 127(1): p. 136-138.
  7. Deinema, L.A., et al., A Randomized, Double-Masked, Placebo-Controlled Clinical Trial of Two Forms of Omega-3 Supplements for Treating Dry Eye Disease. Ophthalmology, 2017. 124(1): p. 43-52.
  8. Johra, F.T., et al., A Mechanistic Review of β-Carotene, Lutein, and Zeaxanthin in Eye Health and Disease. Antioxidants (Basel), 2020. 9(11).
  9. Giannaccare, G., et al., Clinical Applications of Astaxanthin in the Treatment of Ocular Diseases: Emerging Insights. Mar Drugs, 2020. 18(5).
  10. Abdel-Aal el, S.M., et al., Dietary sources of lutein and zeaxanthin carotenoids and their role in eye health. Nutrients, 2013. 5(4): p. 1169-85.
  11. Liu, X.H., et al., Association between lutein and zeaxanthin status and the risk of cataract: a meta-analysis. Nutrients, 2014. 6(1): p. 452-65.
  12. Tian, L., et al., Benefits and Safety of Astaxanthin in the Treatment of Mild-To-Moderate Dry Eye Disease. Front Nutr, 2021. 8: p. 796951.
  13. Saito, M., et al., Astaxanthin increases choroidal blood flow velocity. Graefes Arch Clin Exp Ophthalmol, 2012. 250(2): p. 239-45.
  14. Li, L.H., et al., Lutein Supplementation for Eye Diseases. Nutrients, 2020. 12(6).
  15. Feng, L., et al., Effects of lutein supplementation in age-related macular degeneration. PLoS One, 2019. 14(12): p. e0227048.
  16. Williams, K.M., et al., Association Between Myopia, Ultraviolet B Radiation Exposure, Serum Vitamin D Concentrations, and Genetic Polymorphisms in Vitamin D Metabolic Pathways in a Multicountry European Study. JAMA Ophthalmol, 2017. 135(1): p. 47-53.
  17. Li, X., et al., Goji Berry Intake Increases Macular Pigment Optical Density in Healthy Adults: A Randomized Pilot Trial. Nutrients, 2021. 13(12).
  18. Bucheli, P., et al., Goji berry effects on macular characteristics and plasma antioxidant levels. Optom Vis Sci, 2011. 88(2): p. 257-62.
  19. Chien, K.J., et al., Effects of Lycium barbarum (goji berry) on dry eye disease in rats. Mol Med Rep, 2018. 17(1): p. 809-818.
  20. Larmo, P.S., et al., Oral sea buckthorn oil attenuates tear film osmolarity and symptoms in individuals with dry eye. J Nutr, 2010. 140(8): p. 1462-8.
  21. Kimura, Y., et al., Restoration of Tear Secretion in a Murine Dry Eye Model by Oral Administration of Palmitoleic Acid. Nutrients, 2017. 9(4).
  22. Wang, Y., et al., Protective Effect of Total Flavones from Hippophae rhamnoides L. against Visible Light-Induced Retinal Degeneration in Pigmented Rabbits. J Agric Food Chem, 2016. 64(1): p. 161-70.
  23. Ozawa, Y., et al., Bilberry extract supplementation for preventing eye fatigue in video display terminal workers. J Nutr Health Aging, 2015. 19(5): p. 548-54.
  24. Kuntz, S., et al., Uptake and bioavailability of anthocyanins and phenolic acids from grape/blueberry juice and smoothie in vitro and in vivo. Br J Nutr, 2015. 113(7): p. 1044-55.
  25. Mueller, D., et al., Human intervention study to investigate the intestinal accessibility and bioavailability of anthocyanins from bilberries. Food Chem, 2017. 231: p. 275-286.
  26. Matsumoto, H., et al., Stimulatory effect of cyanidin 3-glycosides on the regeneration of rhodopsin. J Agric Food Chem, 2003. 51(12): p. 3560-3.
  27. Riva, A., et al., The effect of a natural, standardized bilberry extract (Mirtoselect®) in dry eye: a randomized, double blinded, placebo-controlled trial. Eur Rev Med Pharmacol Sci, 2017. 21(10): p. 2518-2525.
  28. Nomi, Y., K. Iwasaki-Kurashige, and H. Matsumoto, Therapeutic Effects of Anthocyanins for Vision and Eye Health. Molecules, 2019. 24(18).
  29. Kosehira, M., N. Machida, and N. Kitaichi, A 12-Week-Long Intake of Bilberry Extract (Vaccinium myrtillus L.) Improved Objective Findings of Ciliary Muscle Contraction of the Eye: A Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled, Parallel-Group Comparison Trial. Nutrients, 2020. 12(3).
  30. Shim, S.H., et al., Ginkgo biloba extract and bilberry anthocyanins improve visual function in patients with normal tension glaucoma. J Med Food, 2012. 15(9): p. 818-23.
  31. Ohguro, H., et al., Two-year randomized, placebo-controlled study of black currant anthocyanins on visual field in glaucoma. Ophthalmologica, 2012. 228(1): p. 26-35.
  32. Nakaishi, H., et al., Effects of black current anthocyanoside intake on dark adaptation and VDT work-induced transient refractive alteration in healthy humans. Altern Med Rev, 2000. 5(6): p. 553-62.
  33. Kalt, W., et al., Blueberry effects on dark vision and recovery after photobleaching: placebo-controlled crossover studies. J Agric Food Chem, 2014. 62(46): p. 11180-9.
  34. Park, J.W., et al., Short-term effects of Ginkgo biloba extract on peripapillary retinal blood flow in normal tension glaucoma. Korean J Ophthalmol, 2011. 25(5): p. 323-8.
  35. Quaranta, L., et al., Effect of Ginkgo biloba extract on preexisting visual field damage in normal tension glaucoma. Ophthalmology, 2003. 110(2): p. 359-62; discussion 362-4.
  36. Chen, J., et al., Finding of endocannabinoids in human eye tissues: implications for glaucoma. Biochem Biophys Res Commun, 2005. 330(4): p. 1062-7.
  37. Gagliano, C., et al., Ocular hypotensive effect of oral palmitoyl-ethanolamide: a clinical trial. Invest Ophthalmol Vis Sci, 2011. 52(9): p. 6096-100.
  38. Costagliola, C., et al., Effect of palmitoylethanolamide on visual field damage progression in normal tension glaucoma patients: results of an open-label six-month follow-up. J Med Food, 2014. 17(9): p. 949-54.

 

< Terug